Δαίμονες της Μεσοποταμίας

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά της θρησκείας της Ασσυρίας και της Βαβυλώνας είναι η ύπαρξη δαιμόνων, δηλαδή καλών και κακών πνευμάτων που περιβάλλουν τον επίγειο κόσμο. Κατά μία εκδοχή, πρόκειται για παιδιά αρχαίων θεών, που αναγκάστηκε να πολεμήσει ο Marduk, ο θεός-προστάτης της Βαβυλώνας. Μια ολόκληρη τάξη δαιμόνων με θεϊκή καταγωγή, που χωρίζονται σε καλά και κακά πνεύματα. Τα καλά πνεύματα εικονίζονται ως φτερωτοί ταύροι και στολίζουν τις πύλες στα ανάκτορα. Τα κακά πνεύματα ήταν πολύ περισσότερα από τα καλά. Θεωρούνται παιδιά των θεών, άλλοτε ευμενή και άλλοτε δυσμενή για την ανθρωπότητα.

Lamashtu

Αυτά τα τελευταία τα φαντάζονταν σαν κακοφτιαγμένα απαίσια τέρατα και τα χωρίζουν σε πολλές κατηγορίες. Η πρώτη και πιο συνηθισμένη είναι η κατηγορία των Utukki, οι οποίοι ήταν 7 στον αριθμό. Οι πιο γνωστοί από αυτούς ήταν ο Namtaru, ο δαίμονας της πανούκλας, ο θάνατος προσωποποιημένος με το όνομα Latarak, και η Lamashtu. Η Lamashtu, το ανατολικό ανάλογο της αρχαίας ελληνικής Λάμιας, επιτίθετο σε έγκυες γυναίκες με στόχο τα αγέννητα μωρά (κατά τη Μεσοποταμιακή σκέψη) και σε νεογνά. Η Lamashtu παριστανόταν στις ελαιογραφίες με κεφάλι λιονταριού και κυνόδοντες, γυμνά στήθη, τριχωτό σώμα, με χέρια που στάζουν αίμα και κρατούν φίδια, και με μακριά δάκτυλα και νύχια

Οι υπόλοιποι δαίμονες έχουν πιο ήπιες δραστηριότητες: ακολουθούν τον ταξιδιώτη αποκαλύπτοντας του την παρουσία τους με το να τον καλούν με το όνομά του, μπαίνουν σε σπίτια και σφυρίζουν. Μουρμουρίζουν, τα κάνουν όλα άνω κάτω και προκαλούν το θάνατο των ζώων. Μπορούν, εάν ο άνθρωπος αμαρτήσει κι έκανε το θεό-προστάτη του να τον εγκαταλείψει, να πάρουν τη θέση του στο σώμα του θνητού, αυτό που κατά το Μεσαίωνα ονομάστηκε δαιμονισμός. Για τη θεραπεία του δαιμονισμού αυτού απαιτούνταν ειδικές τελετές εξορκισμού, τις οποίες τελούσε ο ιερέας Ashipu (εξορκιστής) με την βοήθεια των Kalu (ψαλμωδών) που ψάλλουν μαγικές ρήσεις.

Μία άλλη κατηγορία περιλαμβάνει κάποιους δαίμονες που ενσαρκώνονται τη νύχτα και συνευρίσκονται σεξουαλικά με τους ανθρώπους παρά τη θέλησή τους. Αυτοί οι δαίμονες θα περάσουν στη δυτική παράδοση και θα μείνουν γνωστοί ως Incubi και Succubi. Τέλος, μία άλλη κατηγορία κακοποιών πνευμάτων αποτελείται από τους συμπτωσιακούς δαίμονες, τους Entimu, τους βρικόλακες. Είναι πνεύματα εκείνων που δεν είχαν μείνει ευχαριστημένοι από τη ζωή τους, που τους είχε γίνει κάποια αδικία σε κάτι που περίμεναν. Είναι απίσης πνεύματα ανθρώπων που πέθαναν από βίαιο θάνατο, που δεν απόλαυσαν τις χαρές που ήθελαν και αυτών που δεν έτυχε να έχουν επικήδειες τιμές και που δεν έχουν κανένα να τους δώσει επιτάφιες προσφορές. Όλοι τους έχουν κάτι να διεκδικήσουν κι ενώνονται με τους Utukki για να βασανίσουν τους ζωντανούς.

Ας επικεντρωθούμε λίγο παραπάνω σε δύο γνωστότατους δαίμονες, τον

Pazuzu

Pazuzu και τη Lilith. Ο Pazuzu ήταν ένας Ασσυριακός και Βαβυλωνιακός δαίμονας της πρώτης χιλιετίας π.Χ. Παριστάνεται με κυνώδες πρόσωπο και εξογκωμένα μάτια. Είναι φτερωτός, το πέος του παριστάνεται ως κεφάλι φιδιού και έχει νύχια αρπακτικού πουλιού στα πόδια. Αν και θεωρείται κακός και υποχθόνιος δαίμων, φαίνεται ότι τον επικαλούνταν συχνά οι Μεσοποτάμιοι για να τους προστατέψει από τη Lamashtu. Δεν είναι παράξενο λοιπόν το ότι έχουν βρεθεί γυναικεία κοσμήματα, τα οποία, είτε έχουν το σχήμα του κεφαλιού του Pazuzu, είτε έχουν το όνομά του χαραγμένο επάνω τους. Έχει βρεθεί επίσης ένα μπρούτζινο φυλακτό που παριστάνει τον Pazuzu και από την πίσω πλευρά γράφει: “Είμαι ο θεός Pazuzu, γιος του θεού Hambi, βασιλιάς των κακών πνευμάτων του αέρα”.

Lilitu

Η Lilith είναι ένας δαίμονας της Εβραϊκής μυθολογίας που όμως ανάγεται στη Βαβυλωνιακή και την Ασσυριακή μυθολογία. Ο εβραϊκός όρος lilit, όπως ονομάζεται o δαίμονας στο εδάφιο «Ιζεκιήλ 34:14», συνδέεται ετυμολογικά με τη λέξη layla που σημαίνει νύχτα. Αλλά είναι εξακριβωμένο ότι πρόκειται για δάνειο από την ακκαδική λέξη lilitu που ανάγεται στη Σουμερική λέξη lil. Το θέμα «lil-» εμφανίζεται στα ακκαδικά κείμενα στις λέξεις lilu, lil και lili, που αντιπροσωπεύουν τρεις δαίμονες που κυριαρχούν στους θυελλώδεις ανέμους. Έχουν βέβαια και το σεξουαλικό χαρακτηριστικό των Succubi, το οποίο έχει περάσει την εβραϊκή Lilith, καθώς το σεξ είναι το πρώτο σκαλοπάτι για να αποκτήσει αυτό που θέλει, δηλαδή το αίμα του θύματός της। Χαρακτηριστικό είναι επίσης ότι δεν μπορεί να γεννήσει παιδιά και ότι από το στήθος της αντί για γάλα βγάζει δηλητήριο.

Βιβλιογραφία

Contenaugh, G., Η καθημερινή ζωή στη Βαβυλώνα και την Ασσυρία

Παλαιά Διαθήκη

Dictionary of Deities and Demons in the Bible

Hooke, Babylonian and Assyrian Religion

Black, J. & Green, A., Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia

Cambridge Ancient History

Περιοδικό «Αρχαίοι Πολιτισμοί»