Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζονται οι απόψεις κάποιων σύγχρονων ιστορικών για τα Sabbath και το κυνήγι των μαγισσών στο Μεσαίωνα. Με τον όρο Sabbath εννοούμε τις νυχτερινές συναντήσεις των μάγων και των μαγισσών. Η έννοια του Sabbath, που πήρε μορφή τις πρώτες δεκαετίες του Ι5ου αιώνα, ήταν μια σύγχρονη εφεύρεση από τους εκκλησιαστικούς δικαστές και δαιμονολόγους στα πλαίσια ενός επιθετικού στερεοτύπου, που προηγουμένως είχε δοκιμαστεί στους Εβραίους, τους πρώτους Χριαστιανούς και τις μεσαιωνικές αιρέσεις.
Το κυνήγι των μαγισσών αποτελούσε και αποτελεί ένα προϊόν φόβου. Μεταδίδει εμμονές που προέρχονται κυρίως από μορφωμένους – διαβασμένους ανθρώπους που εμπνέουν φό3ο και άγχος στις τάξεις των χωρικών. Δεν υπήρχαν ίχνη τελετουργικής πραγματικότητας στην έννοια του sabbath που απεικονίζεται σήμερα. Οι νυχτερινές συγκεντρώσεις που περιγράφονται με γραφικότητα, καθώς και τα μακάβρια στοιχεία στις δίκες και στα έγγραφα δαιμονολογίας, αποτελούσαν, όπως και οι τάξεις των μάγων και των μαγισσών, μια προβολή των φόβων και των εμμονών των ιεροεξεταστών. Το 1409 η Ιερά Εξέταση κατηγόρησε Εβραίους αλλά και Χριστιανούς για την τέλεση λατρευτικών τυπικών που “αντιτίθονταν στη Χριστιανική πίστη”. Αυτή η περιγραφή πιθανόν αντιστοιχούσε στην έννοια του sabbath. Επομένως μπορούμε να πούμε ότι η έννοια αυτή υπήρχε πολύ πιο πριν από ότι παραδέχονται σι ιστορικοί μελετητές, δηλαδή από τον 14ο αιώνα.
Όπως και στην περίπτωση των Εβραίων, το μοτίβο μιας εχθρικής ομάδας, που συνωμοτεί εναντίον της κοινωνίας και των αντιλήψεων που πρεσβεύει, πήρε μια νέα έκταση. Οι φόβοι που ενυπήρχαν στη συνείδηση των ανθρώπων (πχ. πολιτική αστάθεια, πανώλη, ανατροπή των δογμάτων) βρήκε υπόσταση στη διαφορετική συμπεριφορά μεμονωμένων ατόμων, δημιουργώντας το μύθο των μαγισσών, οι οποίες με τις νυχτερινές τους συγκεντρώσεις υπονόμευαν την κοινωνική αρμονία. Η ανάγκη ενσάρκωσης αυτών των φόβων σε έναν εχθρό με υπεράνθρωπες δυνάμεις, δημιούργησε την εικόνα των μαγισσών και των μάγων που πήγαιναν στις νυχτερινές τους μαζώξεις πετώντας πάνω σε σκουπόξυλα, ή μεταμορφωμένοι σε ζώα. Τα 2 αυτά στοιχεία, δηλαδή της πτήσης προς το μέρος της συγκέντρωσης και της μεταμόρφωση σε ζώο, δεν αποτελούν τόσο μέρος της απεικόνισης της εχθρότητας που αναπτύχθηκε, όσο μέρος μιας φολκλορικής παράδοσης που χαράχτηκε στη μνήμη των ανθρώπων. Όσον αφορά στη μεταμόρφωση της μάγισσας σε ζώο, υπάρχουν αναφορές από δίκες μαγισσών που περιγράφουν τη διαδικασία: η μάγισσα αφήνει το σώμα της κενό, σαν να ήταν νεκρή, και το πνεύμα της φεύγει με τη μορφή ποντικού ή πεταλούδας. Ή ακόμα καβαλώντας ένα γουρούνι, λαγό ή σκύλο.
Στοιχεία των παραδόσεων επίσης, αποτελούν οι καννιβαλιστικές τάσεις των μαγισσών, που κυνηγούσαν μικρά παιδιά για να τα φάνε τελετουργικά στα sabbath. Επιπλέον χαρακτηριστικά του στερεοτύπου του sabbath αποτελούν η παρουσία του Διαβόλου και οι ιερόσυλες τελετουργίες. Κατά τη γνώμη του ιστορικού Robert Muchembled το sabbath είναι ένα δημιούργημα των θεολόγων. Οι θεολόγοι αναζωπύρωσαν φολκλορικά στερεότυπα θέλοντας να αποδείξουν την ύπαρξη μιας τεράστιας σατανικής συνομωσίας με σκοπό την κυριαρχία του κακού στη Γη. Τα φανταστικά sabbath ήταν μια αντιστροφή της χριστιανικής λειτουργίας, κατά την οποία κάθε της χαρακτηριστικό έπαιρνε την ανάποδη σημασία του, αποτελώντας έτσι μια παρωδία των χριστιανικών τελετουργιών. Τα sabbath δεν αποτελούν μέρος της κατηγορίας των μαρτύρων ενάντια στις γυναίκες που κατηγορήθηκαν για μαγεία. Οι κατηγορούμενες τα αναφέρουν μόνο στις ομολογίες τους, οι οποίες αποσπάστηκαν από αυτές μέσω βασανιστηρίων και αποτελούσαν υπαγόρευση των ιεροεξεταστών σε προδιατυπωμένες ερωτήσεις. Το στερεότυπο των sabbath αντιπροσωπεύει τη συγχώνευση δυο διαφορετικών απεικονίσεων. Η πρώτη είναι ένα προϊόν του μορφωμένου κόσμου (δικαστές, ιεροεξεταστές, δαιμονολόγοι) που επικεντρώνεται στην υποτιθέμενη ύπαρξη μιας εχθρικής τάξης ανθρώπων που, εμπνευσμένοι από τον Σατανά, έπρεπε να απαρνηθούν την πίστη τους και να δείχνουν ασέβεια στο σταυρό και στα άλλα ιερά σύμβολα του Χριστιανισμού. Η δεύτερη έχει τις ρίζες της ους παραδόσεις των κατώτερων τάξεων και ήταν βασισμένη στην πίστη σε υπεράνθρωπες δυνάμεις μερικών ανθρώπων, που μπορούσαν να μεταμορφώνονται κατά βούληση.
Μερικοί από τους σύγχρονους συγγραφείς, όπως ο Pierre Chaunu, πιστεύουν στη συμμετοχή του Διαβόλου και στην ιστορικότητα των φολκλορικών αυτών στοιχείων. Σύμφωνα με τις ομολογίες που έχουν διασωθεί, το τυπικό περιλάμβανε μια τελετή μύησης, που συμβολιζόταν με σημάδι στο σώμα, ως το αποτέλεσμα της συνουσίας με ένα δαίμονα. Έπειτα έχουμε την περιγραφή του s
abbath και μια λίστα ανίερων πράξεων που λάμβαναν χώρα στην καθημερινή ζωή της κατηγορουμένης. Το κύμα φόβου που ενέπνεαν στους χωρικούς οι ιεροεξεταστές είχε δύο βασικές συνέπειες: μια οργή απέναντι στις μάγισσες, που εκφράζεται στα πλαίσια του νόμου, και μια εκδήλωση κοινωνικού ανταγωνισμού, βιαιότητας και προσωπικής εκδίκησης με στόχο τα άτομα που υποτίθεται ότι ήταν μάγισσες. Από τα 34 παιδιά που δικάστηκαν μεταξύ 1611 και 1619, τα 13 καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν ανεξάρτητα από την ηλικία τους. Αυτά ήταν συνήθως τα παιδιά ανθρώπων που είχαν κατηγορηθεί για μαγεία. Αυτό το καθεστώς φόβου είχε ως συνέπεια να αλληλοκατηγορούνται άτομα, και κυρίως παιδιά, καταδίδοντας ο ένας τον άλλο για μαγεία, δημιουργώντας μια εποχή καχυποψίας, όπου ο θάνατος κάποιου σήμαινε τη ζωή κάποιου άλλου. Παρά το γεγονός αυτό, στο Malleus Maleficarum, το «σφυρί» των μαγισσών, εκτός από λίγες εξαιρέσεις, τα παιδιά των μαγισσών απαλλάσσονται από τις κατηγορίες μαγείας. Ίσα-ίσα που προτρέπει τα παιδιά να καταδίδουν τις μητέρες τους που ασχολούνται με τη μαγεία. Χιλιάδες παιδιά έπραξαν έτσι στη μαζική καταδίωξη των μαγισσών του 1670 στη Σουηδία.
Στις αγροτικές περιοχές, ο μύθος του σατανισμού και των sabbath ήταν κάτι ασύλληπτο, όμως οι εκτελέσεις που γίνονταν με αυτά ως αιτία είχαν χαραχτεί στη μνήμη των χωρικών και επηρέασαν την κοινωνική συμπεριφορά τους. Ο μύθος του sabbath μας επιτρέπει να αριθμήσουμε τα διάφορα στοιχεία που προκύπτουν από τις μαρτυρίες: το ανθρώπινο σώμα με το σημάδι του Διαβόλου, τη νυχτερινή τελετουργία, το ρόλο των γυναικών και τις ανθρώπινες σχέσεις. Καθένα από αυτά τα φαινόμενα έχει μια φυσιολογική πλευρά, την οποία οι δαιμονολόγοι αρνούνταν να αναγνωρίσουν. Οι προύχοντες κάθε κοινωνίας έβλεπαν το σημάδι του Διαβόλου (συνήθως μια κρεατοελιά ή ένα εκ γενετής σημάδι) ως απόδειξη ότι ο Σατανάς έχει καταλάβει το συγκεκριμένο ανθρώπινο σώμα. Αυτή η ιδέα χτυπούσε μια ευαίσθητη χορδή στο μυαλό των χωρικών, αντικατοπτρίζοντας μια μαγική υπόσταση στις δυνάμεις του ανθρώπινου σώματος, που δεν είχαν καμία σχέση με τη δαιμονολογία. Επιπλέον, η εμμονή κάποιων στις παλιές παγανιστικές θρησκείες αποτελούσε αντικείμενο καχυποψίας και φόβου για τους Χριστιανούς της υπόλοιπης κοινωνίας, που ταύτιζαν τις πρακτικές αυτές με τη λατρεία του Σατανά. Σε αυτό το πλαίσιο, η έννοια του sabbath χρησιμοποιείται για να «διαβολοποιήσει» τις ώρες της νύχτας. Το σκοτάδι είναι το βασίλειο του Διαβόλου για τους θεολόγους, και επομένως νυχτερινές συγκεντρώσεις και παραδοσιακές δραστηριότητες που γίνονταν τη νύχτα είχαν την προέλευσή τους στον Σατανά.
Η σύνδεση που γίνεται ανάμεσα στις γυναίκες και τη μαγεία προέρχεται από τις κοινωνικές προλήψεις και το status στο οποίο κατέτασσαν το ασθενές φύλο οι θεολόγοι και οι ιεροεξεταστές. Μιλάμε για μια εποχή που η γυναίκα αποτελούσε μέρος της Χριστιανικής πίστης, αλλά δεν μπορούσε να συμμετέχει ενεργά σε όλες τις θρησκευτικές δραστηριότητες. Είναι βασικό λάθος να εξετάσουμε το κυνήγι και το κάψιμο των μαγισσών μόνο από θρησκευτική πλευρά. Το γεγονός ότι οι άνθρωποι ήταν πρόθυμοι να καταδώσουν τους συνανθρώπους και γείτονές τους, έχει τη βάση του στον κοινωνικό ανταγωνισμό του είχε αναπτυχθεί τότε στις αγροτικές κοινωνίες, για τον οποίο οι κατήγοροι έβρισκαν υποστήριξη στους νόμους, πολιτικούς και θρησκευτικούς. Εξάλλου, οι εκτελέσεις πραγματοποιούνταν μόνο με τη σύμφωνη γνώμη των διοικητικών αρχών, άσχετα αν το κλίμα φόβου που επικρατούσε είχε τις ρίζες του στις θρησκευτικές πεποιθήσεις της Ιεράς Εξέτασης. Δεν μπορούμε όμως να αποκλείσουμε εντελώς την ύπαρξη πραγματικών στοιχείων, τα οποία τροφοδότησαν την έμπνευση για τη δημιουργία του στερεοτύπου του sabbath. Σίγουρα μπορούμε να είμαστε πιο σκεπτικοί στο θέμα της μεταμόρφωσης ή της πτήσης πάνω σε σκουπόξυλα, όμως το να απορρίψουμε ως εντελώς φανταστική την περίπτωση της διαφορετικότητας της πίστης κάποιων ατόμων και την ανάγκη τους να συγκεντρώνονται για να ενισχύσουν αυτή την πίστη, θα ήταν παράλογο. Το θέμα των sabbath και των μαγισσών του Μεσαίωνα σηκώνει ακόμα πολύ μελέτη και υποθέτω ότι σε επόμενο άρθρο θα έχω την ευκαιρία να το πραγματευτώ περισσότερο, από διαφορετική σκοπιά.
Βιβλιογραφία
Malleus Maleficarum
Cohn, N., Europe’s Inner Demons
Murray, M., The Witch-cult in Western Europe
Ginzburg, C., Deciphering the Sabbath
Muchembled, R., Satanic Myths and Cultural Reality
No comments:
Post a Comment