Bloodred Wine: Οι συμβολισμοί του κόκκινου κρασιού στις θρησκείες & στις τελετουργίες

«Ούτος (οίνος) θεοίσι σπένδεται θεός γεγώς»[1]

---

[1] (Ευριπίδη, Βάκχαι, στ. 280-285)
  [Μτφρ.: Θεός είναι (το κρασί) και χρησιμεύει για σπονδή (θυσία) στους θεούς]

Δεν χωρά αμφιβολία πως το βαθυκόκκινο χρώμα ενός καλού κρασιού θέλγει και ασκεί γοητεία πάνω μας. Σίγουρα σ’ ενα έντυπο σαν το δικό μας οι συνειρμοί γίνονται εύκολα, και ο παραλληλισμός του με την θέα του αίματος γίνεται εύκολα, όμως φαίνεται πως δεν είμαστε οι μόνοι που κάνουμε αυτή τη σύνδεση. Το κρασί και ιδιαίτερα το κόκκινο, συνδέθηκε σε πολλές διαφορετικές περιόδους με την λατρεία θεοτήτων και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις τελετουργίες των ανθρώπων. Το κόκκινο υγρό έρεε άφθονο στους βωμούς και τα ιερά, ενώ οι πιστοί απολάμβαναν την εκστατική του επίδραση. Μην φοβάστε, εδώ δεν θα “δαιμονοποιήσουμε” το κόκκινο κρασί! Είμαστε λάτρεις του και εμείς εξάλλου. Απλά θα κάνουμε ενα ταξίδι στην ιστορία του...

Η δημιουργία κρασιού υπολογίζεται πως ξεκίνησε περίπου 5.000 χρόνια πριν, με την πρωτιά να λανθάνει ανάμεσα στα χέρια των Ασσύριων, των Αιγυπτίων και των κατοίκων της Μεσοποταμίας. Για τους Αιγύπτιους το κρασί ήταν μια προσφορά προς τους θεούς για να τους εξευμενίσουν, ανήκε στο μενού της μετά θάνατον ζωής και η “βασιλική” εκδοχή του, συνόδευε τους βασιλείς στον άλλο κόσμο. Στην Ελλάδα η καλλιέργεια αμπελιών άρχισε γύρω στα 1500 και ταυτίζεται με την έλευση  της λατρείας του θεού Διονύσου. Πινόταν νερωμένο, ενώ χωρίς να έχει αναμειχθεί με νερό λεγόταν “άκρατος οίνος” και χορηγούνταν μόνο ως τονωτικό. Επίσης συχνά το κατανάλωναν με μέλι και μυρωδικά. Επίσης υπήρχε και ο “Ιπποκράτιος οίνος” με την προσθήκη αψίνθου.

Αναγεννησιακή απεικόνιση των Σατουρναλίων

Στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, έπαιζε καταλυτικό ρόλο σε τελετές όπως τα Saturnalia και τα Bacchanalia, καθώς η φυσική κατάληξή τους ήταν τα όργια από τους μεθυσμένους παρευρισκόμενους. Σημαντικό ρόλο στην διάσωση της οινοποιίας είχαν οι κληρικοί και μοναχοί, που χρειάζονταν το κρασί για τελετουργικούς σκοπούς. Στο Βυζάντιο, οι μεγαλύτερες εκτάσεις γης ανήκαν στην εκκλησιαστική περιουσία, επομένως οι μοναχοί ανέλαβαν σχεδόν αποκλειστικά την καλλιέργεια των αμπελιών καθώς και την παραγωγή του κρασιού. Στην Εβραϊκή παράδοση, υπάρχουν προσευχές που πρέπει να λέγονται το ιερό γι’ αυτούς Σάββατο πάνω από κρασί (Kiddush και Havdallah), το χρησιμοποιούν βρέχοντας με αυτό τα μάτια τους για να διαφωτιστούν (βλ. Ψαλμούς 19:9), ενώ είναι επίσης προσφιλής προσφορά προς το Θεό. 

Ο Μυστικός Δείπνος

Στον Χριστιανισμό, αποτελεί τη βάση της θείας Κοινωνίας, του μυστηρίου που τελείται εις ανάμνησιν του Μυστικού Δείπνου. Εδώ το κρασί συμβολίζει το αίμα του Χριστού, το οποίο πίνουν οι πιστοί για να ενωθούν με τον Θεό. Τα Ευαγγέλια του Μάρκου, Ματθαίου, Λουκά, η επιστολή του Παύλου προς Κορινθίους, αλλά και ο Ιωάννης, έστω και κάπως παραλλαγμένα αναφέρουν τα λόγια του Χριστού που ζητά από τους μαθητές του να πιούν το κρασί-αίμα του και να το κάνουν πάντα εις ανάμνησιν του. Αυτό θα τους χαρίσει την ένωση με τον Θεό. Πολλοί προτεστάντες βέβαια έχουν αντικαταστήσει το κρασί με μη αλκοολούχο χυμό σταφυλιού από το 1869. Για το Ισλάμ βέβαια το κρασί είναι «απαγορευμένος καρπός» και απαγορεύεται αυστηρά. Έτσι, ακόμη και το Ιράν που παρήγαγε μεγάλες ποσότητες κρασιού, έχει σταματήσει πλέον από το 1979, με την Ισλαμική Επανάσταση... Ανεξάρτητα λοιπόν από εποχή, περιοχή και πιστεύω, το κρασί χρησιμοποιήθηκε σαν προσφορά προς τους θεούς (είτε τοποθετούμενο στον βωμό, είτε χυνόμενο στο χώμα), σαν τρόπος για να έρθεις κοντά με τον Θεό ή και σαν τρόπος για να επικοινωνήσεις με τον Κόσμο των Σκιών και τους νεκρούς (βλ. Νέκυια Οδύσσειας, αλλά και την πεποίθησή τους ότι κάθε βωμός του είναι μια πύλη στον Άδη. Κατά τον Ηράκλειτο, ο Διόνυσος ταυτίζεται με τον Άδη. Αναμφισβήτητα οι παραισθησιογόνες επιδράσεις του, καθιστούσαν ευκολότερη μια πνευματική ή μυστικιστική εμπειρία. 

Ο μικρός Διόνυσος

Στην Διονυσιακή λατρεία (καθαρή wine-cult για πολλούς), η έννοια του κύκλου (με την εποχιακή αλληλοδιαδοχή ζωής – θανάτου) είναι καθοριστική. Οι πιστοί θεωρούν τη ζάλη από την οινοποσία ως κατάληψη του σώματός τους απ’ τον Θεό. Μάλιστα με το να χύνουν κρασί στο χώμα έκλειναν τον κύκλο, καθώς από εκεί γεννιέται και εκεί μ’ αυτό το τρόπο κατέληγε. Ιερά ζώα αυτής της λατρείας (wine cult animals) ήταν ο ταύρος και ο τράγος. Ο πρώτος γιατί κάποτε έπιναν στα κέρατά του το κρασί και ο δεύτερος γιατί από το δέρμα του φτιάχνονταν τα φλασκιά που το κουβαλούσαν. Ο τερατόμορφος Θεός ήταν κατά κάποιο τρόπο το άλλοθι για να ξεφύγουν από τα «πρέπει» και τις ηθικές συμβάσεις της εποχής, έτσι μπορούσαν στις γιορτές του να κάνουν όλα όσα δεν τους επιτρέπονταν τις υπόλοιπες ημέρες (ισχύει στο μέγιστο βαθμό για τις γυναίκες, τους πολίτες ταπεινής καταγωγής και τους δούλους), καθώς δεν λειτουργούσαν αυτόβουλα, αλλά δρούσαν σύμφωνα με τις βουλές του Θεού που είχε καταλάβει το πνεύμα τους. Αυτό το ξέσπασμα έφερνε την πολυπόθητη κάθαρση. Βέβαια το κρασί μπορεί να είχε την τιμητική του, όμως δεν ήταν η μόνη προσφορά προς τον θεό. Θυσίες ζώων αλλά και ανθρώπων περιλαμβάνονταν έως και την Ρωμαική περίοδο, για τον Θεό και την ακολουθία του (Σειληνοί, Σάτυροι, Πάνας κ.α.). Στην Θήβα, η λατρεία του συνδέθηκε με θυσίες που αίμα ταύρου αναμειγνυόταν με κρασί. Οι ταύροι θυσιάζονταν με διπλό τελετουργικό πέλεκυ και αρχικά ο σφαγέας του ζώου θανατωνόταν. Στην πορεία όμως αυτό γινόταν συμβολικά, ενώ, και για λόγους οικονομίας, ο ταύρος αντικαταστάθηκε από τράγο. Σε κάποια νησιά, προς τιμή της Αριάδνης που κρεμάστηκε υπήρχαν κάποια παιχνίδια με τους συμμετέχοντες να αιωρούνται. Η μερική ασφυξία αλλά και το τελετουργικό κρέμασμα ήταν κομμάτι αυτών των παιχνιδιών. (Αξίζει να δει κανείς τις ομοιότητες με το show πολλών σύγχρονων fetish performers!)

Bacchanalia

Στην Ρωμαική αυτοκρατορία υπήρχαν τα Bacchanalia, τα οποία διεξάγονταν αρχικά στα μέσα Μάρτη, για 3 μόνο μέρες και με αποκλειστική συμμετοχή γυναικών. Κατόπιν το καταστατικό άλλαξε, πήραν μέρος καί οι άντρες και διεξάγονταν 5 φορές τον μήνα! Σ’ αυτές τις ημέρες γίνονταν και τελετές μύησης, με όλη την απαραίτητη μυστικότητα, καθώς δεν έπαψε να είναι μια πριβέ τελετή. Σύμφωνα με τον Waite, οι τελετές αυτές είχαν σαν σημείο αναφοράς τα όργια κρασιού και σεξ, με κάθε είδους μεθύσι και κανένα σεξουαλικό ταμπού. Ανάμεσα στις τοιχογραφίες της Πομπηίας, απεικονίζεται ένας Σάτυρος που δέχεται ένα ποτήρι με κρασί από ένα Σειληνό, ενώ πίσω του ένας άλλος Σάτυρος κρατά μπροστά στο πρόσωπό του μια τερατόμορφη μάσκα, την οποία ο Σάτυρος που πίνει βλέπει σαν αντανάκλαση στο ποτήρι του (γεγονός που μας παραπέμπει στα Ορφικά και τον καθρέπτη που αντικρύζει ο νεαρός Διόνυσος). Δίπλα κάθεται ενθρονισμένη μια θεά (η Αριάδνη ή η Σεμέλη) με τον Βάκχο ξαπλωμένο ερωτικά στον μηρό της.

- Στις 6 Γενάρη κατά την αρχαιότητα, γιορταζόταν στον Ελλαδικό χώρο η μετατροπή των νερών σε κρασί από τον Θεό Διόνυσο. Η σημερινή γιορτή των Επιφανείων...

- Στην λατρεία του Βουντού, το κρασί θεωρείται επίσης συνήθης προσφορά των πιστών και μάλιστα αγαπημένο ενός εκ των 7 πνευμάτων, της Oya (πνεύμα των ανέμων και των τυφώνων). Μάλιστα σύμφωνα με κάποιες θεωρίες, η λατρεία του Διονύσου θεωρείται συγγενική με το Βουντού (εξ ου και η ονομασία «Βουντού της Μεσογείου») και οι εκστατικοί χοροί των Μαινάδων παρεμφερείς με τους αντίστοιχους Αφρικανικούς).

- Το κόκκινο κρασί πιθανόν να επιμηκύνει τη ζωή (29/08/2003, περιοδικό Nature)
Σύμφωνα με έρευνα Αμερικανών ερευνητών, η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature, στο κόκκινο κρασί υπάρχει μία ουσία που επιμηκύνει τη ζωή μονοκύτταρων μυκήτων έως και κατά 80%! Τελικά, the blood is the life ή the red wine is the life...;