ΠΑΝΑΣ: Η απεικόνισή του στην τέχνη

Από τους θεούς της αρχαιότητας, ο Πάνας είναι από τους λίγους, αν όχι ο μόνος Θεός που παραμένει ζωντανός στην τέχνη του σύγχρονου κόσμου.

Για τους ρομαντικούς, ο αγροτικός Πάνας είναι ο μουσικός και ο σύντροφος των νυμφών, με την αχαλίνωτη ερωτική διάθεση. Συναντάται πάρα πολύ συχνά σε αγροτικά αναθήματα παρέα με θεούς ή με θιάσους που συνήθως συγχέονταν μεταξύ τους (Σειληνοί, Σάτυροι). Είχε πολύ στενές σχέσεις με την Αφροδίτη, όπως φαίνεται από αγάλματα ή συμπλέγματα αγαλμάτων, όπου φαίνεται ότι υπήρχε διάχυτη η παιχνιδιάρικη ερωτική διάθεση.

Όσο περνούν οι αιώνες βλέπουμε έναν Πάνα που διαρκώς εξανθρωπίζεται, πράγμα τυπικό για τους Έλληνες καλλιτέχνες που θέλουν να εξανθρωπίζουν τα πάντα. Έτσι το τριχωτό του στήθος αντικαθίσταται από ένα κανονικό αντρικό, το τραγόμορφο πρόσωπό του δίνει τη θέση του σε ένα ανθρώπινο με κάποια ελαφρά ζωώδη χαρακτηριστικά, τα κέρατά του μικραίνουν ολοένα και περισσότερο, και από τα τραγοπόδαρά του παραμένουν μονάχα οι οπλές.

Πρέπει να πούμε ότι η απεικόνιση του Πάνα στη σύγχρονη εποχή δημιούργησε μία σύγχυση λόγω χριστιανικών προτύπων. Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται ο Πάνας, δηλαδή με κέρατα, πόδια τράγου και τριχωτός, οδηγεί μερικούς στην ταύτισή του με το Διάβολο, καθώς αυτά τα χαρακτηριστικά που καθορίζουν τον τρόπο της εμφάνισής του χρησιμοποιήθηκαν, πιθανότατα λόγω άτακτης συμπεριφοράς, στην εικονογραφία του Σατανά. Υπάρχει όμως και μία άλλη άποψη του ζητήματος που θέλει τον Πάνα όχι σατανικό πρόσωπο, αλλά καλό «ποιμένα» ταυτιζόμενο με το Χριστό.

Κι αυτές οι απόψεις όμως φθίνουν, καθώς τα έργα αυτά που δίνουν την αιτία για αυτές, αντικαθιστώνται από απλές γελοιογραφίες και εικονογραφήσεις σε παιδικές ιστορίες όπου ο Πάνας δίνει το παρόν για να συμβολίσει αχαλίνωτα ζωώδη και άλογα ένστικτα, γενικά τις πιο ελευθεριάζουσες πτυχές της ανθρώπινής φύσης.

Βιβλιογραφία

Boardman, Ο Μέγας θεός Πάνας

Burkert, W., Αρχαία Ελληνική θρησκεία

Κακρίδης, Ελληνική Μυθολογία