Ο Βρικόλακας
(μετάφραση: Γ. Σημηριώτης)
“Καθώς οι δαίμονες με τ’ άγριο μάτι, θα σου ξανάρθω σιγά στο κρεβάτι,
Και θα γλιστρήσω κοντά σου αχνός, σαν τα φαντάσματα της νυκτός,
Ξανά θα σου δώσω μελαχρινή μου, σαν το φεγγάρι ψυχρό το φιλί μου,
Και χάδια τέτοια σαν του φιδιού, που σέρνεται πλάι σε τάφο νεκρού,
Και μόλις φέξει η αυγή η πελιδνή, τη θέση μου θα βρεις εκεί αδειανή,
Και κρύα ώσπου να ‘ρθει πάλι το βράδυ, όπως μ’ αγκαλιές και χάδι,
Στη νιότη σου και στη ζωή σου εδώ, θα βασιλέψω με τη φρίκη εγώ!”
Η φλεγόμενη, μα συνάμα τόσο αινιγματική εκείνη σκιά, που σέρνεται πίσω από την ζωή του Baudelaire δεν είναι κάτι καθόλου ξένο σε όλους εμάς. Είναι η ίδια η σκιά της ανθρώπινης μοίρας, τόσο καθημερινά σπαρακτικής, προϊόν τόσο της αθλιότητας όσο και της πνευματικότητας που μας περιβάλλουν.
Η εικόνα του Baudelaire έχει συνδεθεί σχεδόν αποκλειστικά με σκελετούς, αρρωστημένες μελαγχολίες, ναρκωτικά, θεές-πόρνες και κάθε είδους ακολασίες. Αυτά υπάρχουν πια μέσα στα ποιήματα του, ενώ πολλά από αυτά υπήρξαν και μέρος της ζωής του. Και είναι αλήθεια πως όλα αυτά ήταν πολύ ακραία και διαστροφικά για να αποτελούν τη θεματολογία ενός έργου την εποχή εκείνη. Για το λόγο αυτό η συντριπτική πλειοψηφία των σύγχρονων του τον απέρριψε. Λίγοι ήταν εκείνοι που μπόρεσαν να διακρίνουν τι κρύβεται κάτω από όλα αυτά και ανακάλυψαν το μεγαλείο που κρύβεται στο έργο αλλά και στο πνεύμα του μεγάλου αυτού ποιητή. Το κυριότερο έργο του είναι η ποιητική συλλογή ¨Τα Άνθη του Κακού¨, που δεν είναι παρά μια ανεξίτηλη και διαχρονική μαρτυρία της πτώσης του ανθρώπου, όπως τη βλέπει εκείνος από τη δική του σκοπιά.
Γεννημένος στο Παρίσι στα 1821, τελείωσε το 1839 τις σπουδές του στο κολλέγιο Λουί Λε Γκραν όπου διέπρεψε και αφιερώνεται στη λογοτεχνία. Συνήθιζε να κάνει άσκοπους περιπάτους, να ρεμβάζει και να έρχεται σε επαφή με τη νεολαία του καιρού του. Υιοθέτησε την συμπεριφορά του Δανδή, που απαιτούσε κομψότητα, ενδυματική εκζήτηση, πρωτοτυπία πάση θυσία. Το 1846 έχει ένα δεσμό με την Εβραία πόρνη Σάρα, απ’ την οποία κολλάει σύφιλη, ενώ μια άλλη γυναίκα, η Ζαν Ντυβάλ, αν και τον ενέπνευσε στο έργο του, τον οδήγησε στην καταστροφή, αφού τον εισήγαγε στον κόσμο των ναρκωτικών. Υπήρξε μεγάλος θαυμαστής του Edgar Alan Poe και επί 17 χρόνια δημοσίευε στα Γαλλικά έργα του Poe, τον οποίο θεωρούσε πνευματικό αδερφό. Όταν κυκλοφόρησε τα ¨Άνθη του Κακού¨, το βιβλίο κατασχέθηκε και ο ίδιος διώχθηκε. Το 1861 έγινε η δεύτερη έκδοση του έργου με μια προσθήκη 35 ποιημάτων. Το 1862 η υγεία του άρχισε να επιδεινώνεται. Το 1866, και ενώ η αρρώστια του είχε προχωρήσει γρήγορα, χάνει τις αισθήσεις του και σωριάζεται έξω από την εκκλησία του Σαιν Λου. Νοσηλεύεται στις Βρυξέλλες. Χάνει την ικανότητα του λόγου. Το πνεύμα του παραμένει ανέπαφο, όμως δεν μπορεί να προφέρει παρά μόνο λίγες λέξεις. Και τις ίδιες πάντα! ¨Όχι γ…
το Θεό σου!¨. Μετά από ένα χρόνο, ήρθε το τέλος.
Ο Baudelaire με τις απόψεις, τα πιστεύω του πάνω στην έννοια του Κακού, είναι αρκετά πρωτοποριακός για τα δεδομένα της εποχής του. Στα ποιήματα του κάποιες φορές το Κακό συμβαίνει να παίρνει σάρκα και οστά από το Γέρικο Πνεύμα της Κόλασης, τον Δαίμονα. Τ’ αληθινό κακό όμως στα Άνθη του Κακού δεν βρίσκεται στην άβυσσο της κόλασης. Βρίσκεται στη γη, ανάμεσα μας, μας κατατυραννά και μας βασανίζει στην καθημερινή μας ζωή. Το Κακό λοιπόν, παίρνει την μορφή του ετοιμοπαράδοτου Καλού. Αυτό σημαίνει πως αφέντες ή άτομα γενικά με δύναμη και εξουσία κάθε μορφής στα χέρια τους, επιθυμώντας να διαφυλάξουν τα κεκτημένα και τα συμφέροντα τους, δημιουργούν κανόνες, νόμους και στήνουν πάνω σε αυτούς το παιχνίδι της ζωής. Μέσα στους κανόνες αυτούς δεν κάνουν παρά μια καταγραφή των όσων θεωρούν ότι συναποτελούν Κακό και αντίστοιχα Καλό. Μάλιστα, δίνουν τέτοια μορφή στις απόψεις τους και χρησιμοποιούν τέτοια μέτρα επιβολής, ώστε να μην μπορούν να αμφισβητηθούν από κανένα, τουλάχιστον χωρίς να πληρώσει. Στηριγμένος σε αυτή τη γνώση του, ο Baudelaire αντιτάσσει την Άρνηση του. Επιλέγει το Κακό συνειδητά. Όχι το ετοιμοπαράδοτο αλλά το υπό κατασκευή Κακό. Γίνεται ένας διαχωρισμός γιατί άλλο θεωρούν οι άλλοι ως Κακό και άλλο ο Baudelaire. Έχει το θάρρος να ανατρέψει τα δεδομένα και να φτιάξει δικούς του κανόνες και νόμους για το τι ο ίδιος θεωρεί Κακό και Καλό. Όχι, δεν τους παρουσιάζει τυποποιημένους μα ούτε και νομίζω πως θα ήθελε να κάνει ο ίδιος αυτό που καταδίκαζε στους άλλους: Να επιβάλλει δηλαδή την άποψη του στον κόσμο. Κυρίαρχη ιδέα και αρχή του θα είναι η ελευθερία. Η ελεύθερη πράξη και βούληση.
Να τι κρύβεται λοιπόν πίσω από το έργο του. Υμνεί την ελευθερία, την επανάσταση του Εωσφόρου για ελευθερία, την ελεύθερη επιλογή του καθενός να κάνει ό, τι ο ίδιος επιθυμεί. Είναι βέβαια πολύ προκλητικός, θα πουν κάποιοι, οι οποίοι σκανδαλίζονται ότι δοξάζει τον Εωσφόρο, τις πόρνες και την εν γένει Αμαρτία. Η εκρηκτική όμως φυσιογνωμία του δεν νομίζω ότι θα του επέτρεπε να γράψει κάτι, αν αυτό δεν ήταν αρκετά δυνατό, ώστε να ταρακουνήσει τους αναγνώστες του. Μοιάζει να θέλει να τους πιάσει από το γιακά και να τους πει όλη την αλήθεια. Ο ίδιος έκανε την επιλογή του. Επέλεξε να βουτά με τα ποιήματα του στη Μαύρη Άβυσσο, ν’ ανεβαίνει σε κορυφές απρόσιτες από ανθρώπους, να μένει μόνος με συντροφιά τη θλίψη του, αιχμάλωτος της πιο φρικτής μοναξιάς ενός ανθρώπου που τον καταδιώκουν τα ίδια του τα φαντάσματα… καταδικασμένου στο τέρμα, στην άκρη κάθε δρόμου να μη βρίσκει τίποτε άλλο παρά τον ίδιο του τον εαυτό. Ακραία επιλογή θα έλεγε κανείς. Όχι άδικα. Μα θέλησε ν’ αποτελέσει ο ίδιος το αντικείμενο μιας καταδίκης προκειμένου ν’ αγαπήσει τον εαυτό του. Προσπάθησε να ξεφύγει από την ίδια του της κατάρα καλωσορίζοντας την, να παραβιάσει τις πύλες της προσωπικής του νύχτας και αντίκρισε τις πιο μαύρες πτυχές του ανθρώπου. Όχι, δεν αρνείται την κατάρα, ούτε την εκτρέπει προς άλλη κατεύθυνση. Την αποδέχεται, μα θα’ ναι μόνος. Όπως οι τραγικοί ήρωες, μόνοι, καταδικασμένοι, μα δυνατοί.
Τα ¨Άνθη του Κακού¨ παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Τα Πλάσματα της Νύχτας, οι πόρνες, οι νεκροί, οι τάφοι, ιστορίες και περιγραφές κάτω από ένα πέπλο αποπνικτικής σκόνης και βρωμιάς μας κάνουν να μελαγχολούμε στο διάβασμα των ¨Ανθών…¨. Εκ πρώτης όψεως, τα ποιήματα του αντανακλούν απαισιοδοξία, υπερβολική μισανθρωπία και βίαιο σκεπτικισμό απέναντι στην ανθρωπότητα. Η νίκη του Baudelaire, η ποιοτική εκείνη νίκη, από κανένα δε μπορεί να αμφισβητηθεί ότι γεννήθηκε μέσα στη μαύρη νύχτα. Το κάθε ένα από τα ποιήματα του δημιουργήθηκε μέσα στα πιο σκοτεινά και βρώμικα μονοπάτια του μυαλού του. Όπως ακριβώς τα διαμάντια γεννιούνται από τα πιο βρώμικα ορυκτά, έτσι ακριβώς γεννήθηκαν και τα ¨Άνθη του Κακού¨.
Ο Τάφος ενός Καταραμένου Ποιητή
“Αν κάποια νύχτα μαύρη και βαριά, κανένας Χριστιανός σαν από χάρη,
Πλάι σε κάποια χαλάσματα παλιά, θάψει το φημισμένο σου κουφάρι,
Την ώρα που τ’ αστέρια αγνά ένα-ένα, τα μάτια τους σφάλουν κουρασμένα,
Τα δίχτυα της η αράχνη εκεί θα στήσει, και η οχέντρα τα παιδιά της θα γεννήσει,
Και θε ν’ ακούς όλο το χρόνο εσύ, πάνω από το κολασμένο σου κεφάλι,
Των λύκων τη θρηνητική κραυγή, της πεινασμένης μάγισσας στριγκλιές,
Του γέροντα του λάγνου την κραιπάλη, και των κλεφτών τα σχέδια για κλεψιές.”
(μετάφραση: Γ. Σημηριώτης)
Προσευχή
“Δόξα σε σένα, Ω Σατανά κει πάνω στα Ουράνια, που μια φορά βασίλεψες,
Δόξα και μες τα βάθη της Κόλασης που σιωπηλά ρεμβάζεις, νικημένος!
Κάνε η ψυχή μου πλάι σου στης γνώσης από κάτω το δέντρο ανάπαυση να βρει,
όταν στο μέτωπο σου θε ν’ απλωθούν σαν ένας Ναός καινούριος τα κλωνιά του!”
(μετάφραση: Γ. Σημηριώτης)
Βιβλιογραφία
Υπάρχουν αμέτρητα βιβλία σε ποικίλες εκδόσεις σχετικά μα τον Baudelaire. Το βρίσκω ανόητο να παραθέσω βιβλία που δεν έχω στην κατοχή μου και επομένως δεν γνωρίζω κατά πόσο αξίζουν. Τα παρακάτω όμως τα προτείνω άφοβα.
Charles Baudelaire, Εικοσιοκτώ Ποιήματα, μετάφραση: Κ. Παράσχος, (Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 1981)
Κάρολος Μπωντλαίρ, Η Φαναφαρλό, μετάφραση Κ. Χ. Σύρρος, (Εκδόσεις Κοροντζή, σειρά Σελίδες, 1992)
Κάρολος Μπωντλαίρ, Δεκαπέντε Ποιήματα, μετάφραση Γ. Σημηριώτης, (Εκδόσεις Ύψιλον / Βιβλία, 1994)
Σαρλ Μπωντλαίρ, Ύμνος στην Ομορφιά, μετάφραση Πρωτοπάτσης, Στρατάκης κ.α., (Εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος, 1999)
Μπωντλαίρ, Τα Άνθη του Κακού, μετάφραση Γ. Σημηριώτης, (Εκδόσεις Γράμματα, 1991)
Άννα Φιλίνη, Άνθη του Κακού Ζωγραφιές για Δεκαπέντε Ποιήματα του Μπωντλαίρ, (Εκδόσεις Άμμος, 2000, περιορισμένο σε 1000 αντίτυπα)
No comments:
Post a Comment