Και μες απ’ τις μάζες του χιονιού,
Που ο άνεμος έσπρωχνε,
Οι κάτασπροι έστελναν όγκοι,
Μια λαμπεράδα καταθλιπτική:
Ούτε μορφές ανθρώπων, ούτε ζώα αναγνωρίζαμε
Ο πάγος παντού.
(απόσπασμα -The Rime of the Ancient Mariner)
Ο S. T. Coleridge, γιος ιεροκήρυκα, υπήρξε ποιητής, φιλόσοφος, θεατρικός συγγραφέας, ενώ παράλληλα έδινε διαλέξεις. Οι ιδέες του που εκφράστηκαν μέσα από ποιητικές φόρμες όσο και φιλοσοφικές, στιγμάτισαν την ποίηση, την αισθητική και τη φιλοσοφία.
Σήμερα αναγνωρίζεται ως ο πνευματικός ηγέτης του Αγγλικού Ρομαντισμού. Ο Samuel ήταν ένα παιδί ασυνήθιστο και δύσκολο, απαιτητικό από τη μητέρα του, ορμητικό και βίαιο απέναντι στ’ αδέρφια του. Χαρακτήρας μελαγχολικός, ένοιωθε πως δεν μπορούσαν οι γύρω του να τον καταλάβουν και κατέφευγε στα λιβάδια για να διαβάσει. Στον ύπνο αντιμετώπιζε πρόβλημα καθώς συχνά έβλεπε φρικτούς εφιάλτες με στρατιές από δύσμορφα και αλλόκοτα πλάσματα να πέφτουν πάνω του για να τον κατασπαράξουν. Ήταν εξαιρετικά δύσπιστος απέναντι σε όλους και σε όλα. Ούτε στις αισθήσεις του είχε εμπιστοσύνη.
¨…από το πρώιμο διάβασμα παραμυθιών με Νεράιδες και Πνεύματα και άλλα παρόμοια ο νους μου είχε εθιστεί στο Αχανές και ποτέ, με κανένα τρόπο δεν θεώρησα τις αισθήσεις μου ως κριτήρια γι’ αυτό που πίστευα.¨
Φοίτησε στο Christ’s Hospital όπου διέπρεψε στα κλασσικά γράμματα. Η καριέρα του ως διευθυντής σχολείου και κληρικού φαινόταν εξασφαλισμένη, όμως η εμφάνιση του έδινε διαφορετική εντύπωση. Μεθούσε, ντυνόταν εξεζητημένα κι άφηνε τα μαλλιά του μακριά. Στα 1798, έχοντας ήδη κερδίσει κάποιους ποιητικούς διαγωνισμούς και έχοντας δοκιμάσει τις δυνάμεις του, γράφει το “The Rime of Ancient Mariner”, καθώς και μερικά από τα πιο γνωστά ποιήματα του: “Christabel”, “Frost at midnight”, “Fears in solitude”, “The Nightingale: A Conversation Poem” και το “Kubla Khan”. Αγαπημένη του συνήθεια τότε ήταν οι περίπατοι πάνω στους δασωμένους λόφους, με το φίλο του, William Wordsworth, και οι εκτενείς συζητήσεις που ακολουθούσαν. Τότε ο Coleridge έστρεφε την προσοχή του προς τα ¨φαντάσματα¨ του νου και τους υπερφυσικούς χαρακτήρες και επεισόδια, ενώ σε πολλά σημεία τα έργα του έχουν αυτοβιογραφικό χαρακτήρα.
“Βρέθηκα να πλέω πάνω στη θάλασσα. Αμφιβολίες όρμησαν μέσα, έπεσαν πάνω μου «από τις πηγές της μεγάλης αβύσσου» κι έπεσαν «από τις θύρες τ’ ουρανού». Οι πηγαίες αλήθειες της φυσικής θρησκείας και τα βιβλία της Αποκάλυψης συνέβαλαν εξίσου στην πλημμύρα και πέρασε πολύς καιρός πριν η κιβωτός μου αγγίξει το Αραράτ, και αναπαυθεί…”
Ο Coleridge και ο Wordsworth έφτασαν σε ένα σημείο στη ζωή τους που πίστευαν μαζί ότι η παρουσία του Θεού βρισκόταν στην ίδια τη φύση. Ο Wordsworth βάδιζε σε πιο αισιόδοξα μονοπάτια στην ποίηση του, δίνοντας έμφαση στην καλοσύνη του Θεού μέσα από τα ποιήματα του. Ο Θεός γι’ αυτόν ήταν μια μεγαλειώδης δύναμη υπεύθυνη για την απανταχού ζωή. Ο Coleridge απέρριπτε το δόγμα της Αγίας Τριάδος και πίστευε στην παρουσία του Θεού στην φύση σαν υπέρτατη δύναμη που χαρίζει ζωή. Στα 1799 πεθαίνει ο μικρός του γιος, ενώ η σχέση του με τη γυναίκα του Sara διακόπτεται. Τότε έρχεται ένας νέος έρωτας με την πολύ μικρότερη του (επίσης) Sara. Αυτός ο έρωτας ήταν καταστρεπτικός για τον Coleridge. Η νέα Sara κυριάρχησε στην φαντασία του και αύξησε σε μεγάλο βαθμό το αίσθημα της προσωπικής ανεπάρκειας και πρόωρης αποτυχίας που τον κατείχε, και που τον οδήγησε στο όπιο και το αλκοόλ. His life was drowning in clouds of opium and waves of spirit…
“Η λίμνη έγινε ένας καθρέπτης τόσο διαυγής που τα νερά του έγιναν σχεδόν αόρατα και τώρα κυλά σε μεγάλα άσπρα Κύματα που σκάνε στην όχθη όπως η θάλασσα κι ο άνεμος αρπάζει το νερό και το παρασύρει σαν χιόνι και τώρα η Καταιγίδα σφυροκοπά το παράθυρο του Μελετηρίου μου! Ώ Ασρά, Ασρά, γιατί δεν είμαι ευτυχισμένος! Γιατί δεν έχω μια απαλλαγμένη από βάρη καρδιά!”
(S. T. Coleridge, The Notebooks, τ. Α’, Oxford, 1957, σημ. 1577)
Οι ρευματισμοί, το όπιο, το πιοτό, οι περίοδοι κατάθλιψης και αδράνειας που όλο αύξαναν, όλα αυτά τον βασάνιζαν. Το Νοέμβρη του 1810, βρίσκεται και πάλι σ’ ένα άθλιο δωμάτιο ξενοδοχείου, βουτηγμένος μέσα στο όπιο, να παλεύει με τους εσωτερικούς του δαίμονες, να προσπαθεί να γράψει… είναι εγκαταλελειμμένος στην κατάθλιψη, την υστερία, τις ψευδαισθήσεις, τους θρήνους, σε παράξενους φόβους κι έμμονες ιδέες, στον αυτοβασανισμό και την αηδία. Σε πολλά γραπτά του περιγράφει εφιάλτες, τέρατα και φοβερές παραισθήσεις αρρώστιας και ακρωτηριασμών. Σε κάποια από αυτά κυριαρχεί η προοπτική της αυτοκτονίας. Το τέλος του όμως ήρθε λόγω καρδιακής προσβολής το 1834.
Για τους Ρομαντικούς, τα όνειρα θεωρήθηκαν ένας αυθεντικός τρόπος αποκάλυψης της πραγματικότητας, ενώ η ζωή μας όσο είμαστε ξύπνιοι καθώς και οι αισθήσεις μας, σαν πηγή ψευδαισθήσεων! Θεωρούσαν το όνειρο σαν τρόπο διεύρυνσης των ορίων της εμπειρίας και οδηγήθηκαν στη μελέτη των
ονείρων και τον πειραματισμό με βάση αυτά. Εξέχουσα θέση ανάμεσα σ’ αυτή τη βδομάδα ανθρώπων κατέχει ο Coleridge, ο οποίος έκανε αντικείμενο παρατήρησης τα οράματα του και κατέγραψε με ανατριχιαστική πιστότητα τους εφιάλτες του. Ο Coleridge, αρχικά, ξεκίνησε με τη βοήθεια του λάβδανου ένα ωραίο “παιχνίδι” με τα όνειρα. Το όπιο διέγειρε την φαντασία, του προκαλούσε ευφορία και του γεννούσε οράματα όμορφα και ηδονικά. Αυτή ήταν η ρόδινη και ευτυχισμένη, όπως λέει και ο Β. Αθανασόπουλος, περίοδος της σχέσης του με τα ναρκωτικά και τα όνειρα του ήταν οράματα παραδεισένιας ομορφιάς. Το αποκορύφωμα όμως ήρθε στα 1814 όταν κατανάλωνε περίπου είκοσι χιλιάδες σταγόνες λάβδανου τη μέρα! Είχε πια χάσει τον έλεγχο του παιχνιδιού. Οι εικόνες ξεδιπλώνονταν μπρο
ς στα μάτια του ανεξέλεγκτες και αντί για ευχαρίστηση προκαλούσαν τρόμο, ντροπή, αηδία. Τις νύχτες ήταν παραδομένος στον απόλυτο τρόμο. Προσπαθούσε να μένει άγρυπνος τις περισσότερες νύχτες. Όταν αποκοιμιόταν, οι κραυγές του αναστάτωναν όλο το σπίτι. Ο τρόμος του είναι αβάσταχτος καθώς αποκοιμόταν έμπαινε σε ένα κόσμο που έμοιαζε πιο ρεαλιστικός και αληθινός από το δικό μας. Τις πιο έντονες περιγραφές έχουμε στα όνειρα με σκηνές σεξουαλικής βίας, στα οποία ο ίδιος είναι πάντα θύμα και δράστης, μια δαιμονική γυναίκα, μια ψηλή πόρνη που τον κυνηγά. Άλλοτε με σκοπό τη σεξουαλική επαφή (ώστε να του μεταδώσει κάποια αρρώστια) και άλλοτε επιθυμώντας να τον ακρωτηριάσει.
“Υπάρχει ένα πράγμα που βρίσκεται πέρα από τη δύναμη μου. Δε μπορώ να αποβλέψω με την παραμικρή χαρά της ελπίδας στον θάνατο οποιουδήποτε ανθρώπινου πλάσματος. Δεν τολμώ γιατί δεν μπορώ. Δε μπορώ γιατί δεν τολμώ. Αυτή η ίδια η προσπάθεια να δω κάτι τέτοιο με μια ακλόνητη επιθυμία θα ήταν για μένα αυτοκτονία, κάτι που βρίσκεται πολύ πιο πέρα από αυτό που το μαχαίρι ή το πιστόλι μπορούν να πραγματοποιήσουν, η απόλυτη αυτοκτονία.”
(S. T. Coleridge, The Notebooks, σημ. 1421)
“Κι από φως σιωπηλό ο όρμος ήτανε λευκός,
Μέχρι που από τον ίδιο μέσα βγαίνοντας,
Πολλές μορφές, που ήτανε σκιές,
Πήρε ένα χρώμα κόκκινο βαθύ…”
(Απόσπασμα – The Rime of the Ancient Mariner.)
Βιβλιογραφία
Θα πρότεινα τα δύο βιβλία του Βαγγέλη Αθανασόπουλου, σε όποιον θέλει να έρθει για πρώτη φορά σε επαφή με τον μεγάλο αυτό Ρομαντικό καλλιτέχνη. Αυτά τα δύο έργα αποτελούν και οδηγό για κάποιον που θέλει ν’ ασχοληθεί περισσότερο με τον Coleridge, με τις παρακάτω παραπομπές και την πλήρη βιβλιογραφία τους.
S. T. Coleridge, Η Μπαλάντα του Γέρου Ναυτικού, Εικονογράφηση Gustave Dore, Εισαγωγή-μετάφραση Βαγγέλη Αθανασόπουλου, (Εκδόσεις Χατζηνικολή, Αθήνα, 2001)
Jonathan Wordsworth, ( ed. ), The pedlar; Tintern Abbey; The two-part pretude, (Cambridge University Press, 1985)
No comments:
Post a Comment