Για κάποιον κινηματογραφόφιλο η λέξη voodoo θα παραπέμψει σε μαύρη μαγεία, σατανισμό και zombies. Ουσιαστικά όμως έχει περισσότερες τάσεις προς τον καθολικισμό παρά προς τις σκοτεινές τέχνες. Τα στοιχεία που γνωρίζουμε από τον κινηματογράφο και την τηλεόραση είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος τους αναληθή. Για να κατανοήσουμε το voodoo θα πρέπει να εξετάσουμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες δημιουργήθηκε.
 |
| Baron Samedi |
Στην ουσία, είναι μια παλιά Αφρικανική θρησκεία καλυμμένη με ένα στρώμα καθολικισμού. Όλη η θρησκεία του voodoo βασίζεται στη λατρεία θεών ή πνευμάτων της Αφρικής, που ονομάζονται Loa ή και Lwa. Αυτά με τη σειρά τους βασίζονται ελαφρώς στους θεούς της Αφρικής που ονομάζονται vodun, που σημαίνει πνεύμα. Τα περισσότερα Loa ονομάζονται Rada και είναι αγαθοποιά. Μια άλλη ομάδα είναι τα Petro, τα κακά πνεύματα που έχουν όμως και καλές ιδιότητες. Η τρίτη ομάδα των Loa είναι τα Gede, τα κακά και σκανδαλοποιά πνεύματα. Τα σημαντικότερα Loa είναι: Η Aida Wedo, πνεύμα της γονιμότητας και της αναγέννησης. Ο Damballah Wedo, ο συμβολικός πατέρας των Loa και σύζυγος της Aida. Η Erzulie, το πνεύμα της ομορφιάς. Ο Ogoum, το πνεύμα του πολέμου, της δύναμης και της αντοχής, και επίσης σύζυγος της Erzulie και προστάτης της σιδηρουργίας. Παρατηρούμε ότι τα πνεύματα αυτά έχουν τα χαρακτηριστικά 5 αρχαίων ελληνικών θεοτήτων: Το πρώτο ζεύγος αντιστοιχεί στο ζευγάρι Ήρα-Δίας. Η Erzulie είναι το αντίστοιχο της Αφροδίτης, η οποία είχε σύζυγό της τον Ήφαιστο, τον θεό της μεταλλουργίας, και εραστή τον Άρη, τον θεό του πολέμου. Τα Loa όμως δεν περιορίζονται σε νέκταρ και αμβροσία. Θέλουν γερή μπουκιά για να έχουν δυνάμεις και να υλοποιούν τις ευχές των πιστών. Οι προσφορές που κάνουν οι πιστοί γίνονται με τελετουργικές θυσίες. Τα σφάγια είναι συνήθως κοτόπουλα και περιστέρια, το κρέας των οποίων προσφέρεται στα πνεύματα και το αίμα το πίνουν οι πιστοί.
Αυτές οι αφρικανικές αντιλήψεις αναμείχθηκαν με τον καθολικισμό και δημιούργησαν το voodoo. Οι σκλάβοι χρησιμοποίησαν το βολικό πάνθεον αγίων και τις εικόνες της Καθολικής εκκλησίας για να κρύψουν και να προστατέψουν τις προγονικές τους αντιλήψεις. Πολλοί δουλέμποροι ξεγελάστηκαν από τη φαινομενική ανταπόκριση των σκλάβων στο Χριστιανισμό. Για τους σκλάβους όμως ήταν κάτι παραπάνω από μείξη δυο θρησκειών: μια ελπίδα για την απελευθέρωσή τους, στην Αϊτή τουλάχιστον.
Το voodoo και η ιστορία της Αϊτής είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Το 1697, οι Ισπανοί αναγκάστηκαν να αναγνωρίσουν την παρουσία των Γάλλων και παρέδωσαν το ένα τρίτο του νησιού σ’ αυτούς. Αυτή η νέα αποικία έγινε ο Άγιος Δομίνικος, επαρχία που υπάρχει μέχρι σήμερα στην Αϊτή. Η Γαλλική κυριαρχία και το δύσκολο εμπόριο του Ατλαντικού ανάγκασε τους Γάλλους να ψάξουν και να μεταφέρουν περισσότερους σκλάβους στο νησί. Οι νέοι σκλάβοι δεν έβρισκαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε μια ζωή σκληρής δουλείας σε άγνωστη χώρα και συχνά έκαναν αποδράσεις. Στα βουνά Bahoruco, οι δραπέτες σκλάβοι δημιούργησαν κοινότητες με επίκεντρο την πίστη τους στους vodun, που σύντομα έγιναν οι Loa στη νέα θρησκεία του voodoo. Αυτοί οι δραπέτες έγιναν γνωστοί ως Maroons και άρχισαν να υποκινούν και να ενθαρρύνουν το επαναστατικό πνεύμα στους υπόλοιπους δούλους.
Οι ιερείς voodoo που ήταν γνωστοί και ως houngan, έγιναν ειδικοί στην παρασκευή δηλητηρίων από την τοπική βλάστηση. Αυτό μαζί με άλλα στοιχεία του voodoo, στόχευαν αποκλειστικά στην αντιμετώπιση των δουλεμπόρων που τους καταπίεζαν. Ένας από τους πιο φημισμένους ηγέτες της εποχής ήταν ο Francois Makandal. Ήταν πρώην μουσουλμάνος της Αφρικής και τον είχαν πάρει από τη Γουινέα. Στο Νέο Κόσμο έγινε αρχιερέας voodoo και ανέπτυξε δηλητήρια αργής δράσης και προστατευτικά φυλακτά που ονομάζονταν garde-corps, με σκοπό να κάνει τους Maroons άτρωτους στα όπλα των δουλεμπόρων. Το 1757 ο Makandal συνελήφθη και καταδικάστηκε να καεί στην πυρά, από όπου όμως κατάφερε να λυθεί και να πηδήξει μακριά από τις φλόγες. Αν και αργότερα πιάστηκε και εκτελέστηκε, αυτό το γεγονός ενέπνευσε την επόμενη γενιά επαναστατών και ενίσχυσε την πίστη στο voodoo.
Μέχρι τα τέλη του 1700, οι δουλέμποροι του Αγίου Δομίνικου ζούσαν μέσα στον τρόμο καθώς πέθαιναν από δηλητηρίαση, ενώ οι επιδρομές των Maroons αυξήθηκαν σε συχνότητα. Οι συζητήσεις για επερχόμενη επανάσταση έδιναν και έπαιρναν σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Οι σκλάβοι ήθελαν να εξοντώσουν τους δουλεμπόρους και να αποτινάξουν το γαλλικό ζυγό. Ένας αρχηγός των Maroons, με το όνομα Boukman Dutty, κήρυξε την επανάσταση το 1791. Τη νύχτα της 14ης Αυγούστου 1791, ο Dutty έκανε μια τελετουργία στο δάσος Bois-Caiman για τους αρχηγούς των επαναστατημένων φατριών και των κοινοτήτων Maroons. Αν και ο Dutty σκοτώθηκε σε μια ενέδρα, οι διάδοχοί του είδαν την επανάσταση να ολοκληρώνεται. Το 1802 ο Ναπολέων έστειλε στρατεύματα για να προσπαθήσουν να επαναφέρουν την τάξη, αλλά ήταν ήδη αργά.
Οι ψευδείς εντυπώσεις που έχουν κυριαρχήσει για το voodoo οφείλονται πρωτίστως σε δυο άτομα, τη λαίδη Marie Laveau και τον υπολοχαγό Faustin Wirkus, και κατ’ επέκταση στο Hollywood. Η λαίδη Marie Laveau, που έζησε στη Νέα Ορλεάνη στις αρχές του 1800, και στη συνέχεια η κόρη της, έκαναν τη θρησκεία voodoo θέαμα στους δρόμους αυτής της πόλης. Ήταν σημαντική ιέρεια του voodoo, ή αλλιώς mambo, όπως είναι ο voodoo όρος. Έβγαλε το voodoo στην επιφάνεια κάνοντας επιδείξεις μπροστά σε δημοσιογράφους, οι οποίοι φρόντιζαν να έχει συχνή θέση στα φύλλα των εφημερίδων. Αυτό οδήγησε το voodoo στο να καταντήσει τουριστική attraction στους δρόμους της Νέας Ορλεάνης, αλλά και της Αϊτής.
Βασικό στοιχείο της θρησκείας του voodoo είναι η λατρεία ενός θεού-φιδιού, το οποίο για τους φανατικούς χριστιανούς αυτόματα σήμαινε λατρεία του διαβόλου. Τα άρθρα για το voodoo που προωθούσαν οι κυρίες Laveau, εξωτερίκευαν τέτοιες πληροφορίες, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα πνεύμα ανησυχίας στις ΗΠΑ. Έτσι, το 1915 οι ΗΠΑ εισέβαλλαν στην Αϊτή με επικεφαλής τον υπολοχαγό Faustin Wirkus, ο οποίος κατέγραψε τις πράξεις του και εκείνες των αμερικανών πεζοναυτών στο βιβλίο “The White King of La Govane”. Το βιβλίο εξιστορεί την ακατάπαυστη καταστροφή των βωμών voodoo και την καταδίωξη όσων πιστών το εφάρμοζαν. Η εικόνα που έπλασε ο Wirkus για την Αϊτή και το voodoo ήταν αυτή που του είχαν δώσει οι ανώτεροί του. Επίσημα δηλαδή, το voodoo ήταν μια θρησκεία που είχε σαν κέντρο τη μαύρη μαγεία και τις θυσίες (όπως φαίνεται και στην ταινία Angel Heart με τον Robert De Niro). Εκείνο το βιβλίο πούλησε εκατομμύρια αντίτυπα σε όλο τον κόσμο.
Στην πρακτική εφαρμογή του το voodoo χαρακτηρίζεται από μια «προχειρότητα», καθώς δεν υπάρχει καμιά γραμμένη «Βίβλος». Όλα τα θρησκευτικά αντικείμενα είναι κατασκευασμένα ώστε να κρύβονται εύκολα και οι ίδιες οι τελετουργίες δεν είναι απόλυτα ακριβείς. Θα αναφέρω δυο περιστατικά στα οποία εμπλέκεται το voodoo. Το πρώτο έχει να κάνει με το θέμα των zombies. Τα zombies δεν υπάρχουν με την έννοια των πλασμάτων που τρέφονται με τις σάρκες (βλέπε White Zombie με τον Bela Lugozi και τις ταινίες του George Romero). Η αλήθεια όμως είναι εξίσου τρομακτική. Ο Clairvius Narcisse επέστρεψε στο χωριό του, στην επαρχία L’ Estire το 1980, 18 χρόνια μετά το θάνατο και την ταφή του. Όλα άρχισαν όταν ο αδερφός του τον «πούλησε» σε έναν μοχθηρό houngan. Ενώ ήταν υγιής άνθρωπος, ξαφνικά αρρώστησε και σύντομα πέθανε. Θυμάται τον γιατρό που τον εξέτασε και το σεντόνι που σκέπασε το πρόσωπό του. Θυμάται την κηδεία και τον θόρυβο του χώματος που έπεφτε στο φέρετρό του. Όταν αργότερα συνήλθε, ήταν σκλάβος σε μια φάρμα μαζί με άλλους, σε παρόμοια κατάσταση. Προφανώς ναρκωμένος για πολλά χρόνια, ο Narcisse πιστεύει πως ολόκληρη η διαδικασία δημιουργίας zombie αφορά τη χορήγηση ειδικών ναρκωτικών και φαρμάκων που «σκοτώνουν» για μικρό χρονικό διάστημα το θύμα. Τον ξέθαψαν και τον επανέφεραν στη ζωή για να γίνει σκλάβος μαζί με τους υπόλοιπους. Ο τάφος του υπάρχει ακόμα, με το όνομά του και την ημερομηνία «θανάτου» του. Πάνω σε αυτό το γεγονός βασίστηκε η ταινία του Wes Craven “The Serpent and the Rainbow”, η μοναδική ίσως ταινία που παρουσιάζει στοιχεία voodoo με πραγματική υφή.
| Βωμός Voodoo |
Το δεύτερο περιστατικό έχει να κάνει με κάποιου είδους εξορκισμό. Κάποιος άνδρας, ο οποίος παραμένει μέχρι και σήμερα ανώνυμος, χωρίς λόγο εμφάνισε μια ξαφνική και περίεργη αδιαθεσία. Ενώ μέχρι τότε ήταν υγιής, ζήτησε τη βοήθεια των τοπικών houngan και mambo όταν οι γιατροί ήταν ανίκανοι να τον βοηθήσουν. Αυτοί τον εξέτασαν και βρήκαν πως είχε καταληφθεί από τρία πνεύματα, καθένα από τα οποία μαχόταν για την κυριαρχία πάνω στο σώμα του. Σε μια τελετή τον ανάγκασαν να παραμείνει ακίνητος ενώ επικαλούνταν τους Loa και κατασκεύαζαν προστατευτικές vevi (δυνάμεις) γύρω του. Αποδόθηκαν προσφορές και θυσίες. Ύστερα από ένα τελετουργικό μπάνιο, τον καθάρισαν με νερό και τον κήρυξαν «καθαρό». Ο άνδρας αυτός ζει μέχρι σήμερα στην Αϊτή.
Για τους Αϊτινούς λοιπόν η δύναμη του voodoo είναι αληθινή. Εξαρτάται επίσης από την πίστη ότι μπορεί να επιβάλλει τη δύναμή του στον άνθρωπο. Ο κινηματογράφος βοήθησε πάρα πολύ στο να κάνει το voodoo μια βόλτα στον υπόλοιπο κόσμο πέρα από τον Ατλαντικό, και να γίνει γνωστή η ύπαρξή του, έστω και με λανθασμένα στοιχεία. Κατά καιρούς οι ταινίες έχουν προβάλλει πολλά από τα στοιχεία του voodoo. Στο “Interview with a Vampire” οι σκλάβοι κάνουν τελετή voodoo για να διώξουν τους διαβόλους (Lestat και Louis), στο “The Serpent and the Rainbow” διαφαίνεται μια επιστημονική εξήγηση της δημιουργίας zombie, και στην ταινία “Live and let die” φαίνεται το πώς χρησιμοποιείται το voodoo για να αδειάσει τα πορτοφόλια των τουριστών. Όπως και να χει το voodoo άνοιξε το δρόμο προς την απελευθέρωση των δούλων της Αϊτής και οριοθέτησε το folklore της.
Βιβλιογραφία
Περιοδικό Skylab
Μαγεία, η απόκρυφη παράδοση του κόσμου (Εκδόσεις Αρχέτυπο)
No comments:
Post a Comment