Albert Camus – La Peste

«Ένας βολικός τρόπος για να κάνεις την γνωριμία μιας πόλης, είναι να μάθεις πώς δουλεύουν οι άνθρωποί της, πώς ερωτεύονται και πώς πεθαίνουν.»

Το μυθιστόρημα Η Πανούκλα του Αλμπέρ Καμύ είναι η περιγραφή μιας μικρής επαρχιακής πόλης στην Αλγερία, που βρίσκεται σε κατάσταση πολιορκίας. Μόνο που ο εχθρός είναι ύπουλος, αόρατος και φαντάζει ανίκητος. Ο εχθρός της πόλης του Οράν είναι ο ίδιος ο Θάνατος. Ο Θάνατος, που εδώ φορά την μάσκα της πανούκλας. «Ο τρόμος μου απέναντι στον θάνατο απορρέει από την ακόρεστη δίψα μου για την ζωή.»

Η λογοτεχνία όπως και η φιλοσοφία, είναι δυο επιστήμες που ποτέ δεν σταμάτησαν να μιλούν de morte et mortious. Τον κανόνα αυτόν έρχεται να επιβεβαιώσει και ο Καμύ, ο οποίος προσέγγισε τον θάνατο μέσα από τα μυθιστορήματα και τα δοκίμιά του, με σκοπό να καταλάβει καλύτερα την ζωή και την αξία της. Δεν υπάρχει αγάπη για την ζωή χωρίς απελπισία για την ζωή στον Καμύ. Στην πορεία του ως λογοτέχνης διένυσε όλη την διαδρομή από τον Μηδενισμό ώς τον Ανθρωπισμό. Αφού η σκέψη του είχε καταλήξει στην ματαιότητα και ασημαντότητα των όσων τον περικλύουν, αναζήτησε την λύση στον γρίφο της ζωής μέσα από την σημασία της ανθρώπινης ύπαρξης. Στην ουσία κατάφερε να παντρέψει τις δύο έννοιες (Μηδενισμός – Ανθρωπισμός), στην προσπάθειά του να βρεί «ενα τρόπο ζωής σε καιρούς καταστροφής», όπως έλεγε και ο ίδιος.

Έννοια κλειδί για την κατανόηση του τρόπου σκέψης του μεγάλου συγγραφέα κατά την δημιουργία της «Πανούκλας» είναι εκείνη του Ανθρωπισμού. Προσοχή, όμως! Ανθρωπισμός για τον Καμύ δεν σημαίνει πως η ανθρώπινη ύπαρξη έχει αξία αντικειμενικά ή απόλυτα, αλλά για τους άλλους ανθρώπους. Ναι, ο άνθρωπος τοποθετείται στην κορυφή της πυραμίδας της ζωής, αλλά η αξία του επιβεβαιώνεται μέσα από τις σχέσεις του με τους ανθρώπους που τον περιβάλλουν. Ο Καμύ λοιπόν, αντιπαραβάλει στην αδιαφορία την εξέγερση και στην παραδοχή την άρνηση. Πολύ χαρακτηριστική είναι η φράση του από το Δημοκρατικό Αλγέρι, όπου είχε γράψει ότι «το να ανγνωρίσουμε το παράλογο της ζωής δεν μπορεί να’ ναι ενα τέλος, αλλά μόνο μια αρχή». Γιατί αυτό που ψάχνει ο Καμύ είναι, ακόμη και όταν κάποιος πιστεύει ότι έχει φτάσει μπροστά στο τέλος του κόσμου (όπως εδώ οι κάτοικοι του Οράν), να μπορεί να διακρίνει έστω μια αχνή εστία φωτός, ελπίδας. Γιατί έχει επίγνωση της κατάστασης στην οποία έχει περιέλθει ο κόσμος μας. Το πρώτο του βήμα βέβαια μπορεί να ήταν η παραδοχή του παραλόγου και το πάγωμα μπροστά σε ερωτήματα όπως «αξίζει να ζει κανείς μια τέτοια ζωή;», «ζείς αυτό που σου επιβάλλει η συνήθεια;» και άλλα παρόμοια που οδηγούν στην ματαιότητα των πραγμάτων και σε μια παθητική στάση, ωστόσο, με το είδος της διερεύνησης που έκανε στα μεγάλα προβλήματα του αιώνα, δίνοντας έμφαση στις ατομικές ανάγκες των ανθρώπων και ξεσκεπάζοντας τις θανατηφόρες ιδεολογίες, θέλει να διατηρήσει την ελπίδα στις καρδιές του κόσμου ζωντανή.

Φαίνεται πως οι αλλαγές που συντελέστηκαν στην νοοτροπία των ανθρώπων μεταξύ 1930 – 1950, δεν επηρέασαν τον Γάλλο συγγραφέα, αλλά αντίθετα του έδωσαν υλικό να γράψει. Σε μια περίοδο που οι καλοί τρόποι απαγόρευαν κάθε αναφορά και συζήτηση για το θάνατο, ο Καμύ μας περιγράφει την νέα στάση των ανθρώπων της εποχής του μπροστά στον θάνατο, επιβεβαιώνοντάς μας απόψεις, όπως αυτή του Τζ. Γκόρερ, ότι ο θάνατος στον 20ο αιώνα διαδέχτηκε το σεξ ως κύρια απαγόρευση, αλλά και αυτή του Γάλλου ιστορικού Φ. Αριές, ότι ο Θάνατος την εποχή εκείνη, ήταν μία κωμωδία – πάντα δραματική – όπου κάποιος παριστάνει ότι δεν ξέρει πως πρόκειται να πεθάνει.

«Στην αρχή, όσο νόμιζαν πως η αρρώστια ήταν σαν όλες τις άλλες, η θρησκεία διατηρούσε την θέση της. Όταν διαπίστωσαν όμως ότι τα πράγματα ήταν σοβαρά, ξαναθυμήθηκαν τί θα πει απόλαυση. Όλη η αγωνία που ζωγραφίζεται την ημέρα στα πρόσωπα του κόσμου, γίνεται, μέσα στο καυτό, σκονισμένο δειλινό, μια άγρια έξαψη, μια αδέξια ελευθερία που πυρπολεί σύσσωμο τον πληθυσμό. Και εγώ είμαι σαν κι αυτούς. Αλλά προς τί; Ο θάνατος δεν είναι τίποτα γι’ ανθρώπους σαν κι εμένα. Είναι ενα γεγονός που τους δικαιώνει.»

Βιβλιογραφία

Αλμπέρ Καμύ, Η Πανούκλα, Ο Ξένος, Η Πτώση, Ο Μύθος του Σίσυφου, Εξέγερση στις Αστούριες.

Φίλιπ Αριές, Δοκίμια για το θάνατο στη Δύση, εκδόσεις Γλάρος.

Ζωρζ Μπατάιγ, Η Λογοτεχνία και το Κακό, εκδόσεις Πλέθρον.