Ο διάβολος και οι μεταμορφώσεις του κακού στον κινηματογράφο

20ος αιώνας: «ο Θεός πέθανε», αλλά όχι ο διάβολος, όχι το κακό. Απλά άλλαξαν, εξελίχθηκαν. Ο Νίτσε (1844-1900) διακηρύσσει το θάνατο του χριστιανικού θεού τον 19ο αιώνα γιατί, όπως πιστεύει, η ανθρωπότητα τον γελοιοποίησε, αποκρύπτοντας την αλήθεια του πολυθεϊσμού. Οι άλλοι δύο λόγοι για το θάνατο του θεού είναι ο οίκτος του για τους ανθρώπους και το γεγονός ότι κατάντησε περιττός. Η γνωστή φράση του Νίτσε θα βρει περισσότερη ανταπόκριση τον 20ο αιώνα. Με τον περιορισμό της χρήσης παραδοσιακών μεθόδων στην ζωγραφική και τη γλυπτική, κυρίως μετά το 1950-60, και με το θρίαμβο της τεχνολογίας, το «κακό» κάνει την εμφάνιση του στον κινηματογράφο, αλλά πάντα ως εξέλιξη της απεικόνισης του στον 19ο αιώνα και προσαρμοζόμενο στα νέα δεδομένα. Το κοινό στις αίθουσες τρομοκρατείται και γοητεύεται ταυτόχρονα, ενώ την ίδια στιγμή τα ταμεία των κινηματογραφικών στούντιο αυξάνουν τα κέρδη τους από τον υποβαθμισμένο μέχρι σήμερα κινηματογράφο του τρόμου και του φανταστικού.

Η λογοτεχνία αποτελεί ακόμα πηγή έμπνευσης. Ο Δράκουλας του Stoker θα χρησιμοποιηθεί πολλές φορές στον κινηματογράφο. Κλασικά θεωρούνται πλέον τα φιλμ των Tod Browning (1931, με τον Bela Lugosi να ενσαρκώνει τον αιμοσταγή κόμη), Terence Fisher (1958, με τον Christopher Lee να δημιουργεί τον πιο τρομακτικό Δράκουλα στην ιστορία του κινηματογράφου) και F. F. Coppola (1992, ακριβής μεταφορά στη μεγάλη οθόνη του βιβλίου του Stoker με τον Gary Oldman στον ρόλο του κόμη). Στην μεγάλη οθόνη εμφανίζεται και ο Frankenstein με πιο γνωστή μεταφορά αυτή του James Whale (1931) με τον Boris Karloff να υποδύεται το τραγικό τερατόμορφο πλάσμα.

Ο διάβολος και το κακό που αυτός εκπροσωπεί βρίσκονται πίσω από τις περισσότερες ταινίες τρόμου. Ο ίδιος σπάνια παρουσιάζεται στη μεγάλη οθόνη. Εξαιρέσεις αποτελούν τα φιλμ «Witchcraft through the ages» (1922), «The devil rides out» (1968), «Fear no evil» (1981) και «Legend» (1985). Μια από τις τελευταίες του εμφανίσεις είναι αυτή στο φιλμ «Constantine» (2005, εδώ με ανθρώπινη μορφή) ενώ στο φιλμ του Mel Gibson, «Τα πάθη του Χριστού», παίρνει ανδρόγυνη μορφή. Στην βίντεο-παραγωγή «666:Μονοπάτια Φρίκης», παίρνει μια τερατώδη γυναικεία εμφάνιση. Με ανθρώπινη μορφή τον διάβολο θα τον συναντήσουμε και σε ταινίες όπως οι «The Witches of Eastwick» (1987, Jack Nicholson) και «Angel Heart» (1987, Robert De Niro) καθώς και στο φιλμ «Χρήσιμα Αντικείμενα» (άνευρη μεταφορά στη μεγάλη οθόνη του γνωστού βιβλίου του King). Οι «υπηρέτες» του διαβόλου ξυπνάνε στο φιλμ «Night of the demon» του Jacques Tourner (1957) για να κάνουν την επανεμφάνιση τους σε διάφορα φιλμ. Ιδιαίτερη είναι η περίπτωση και ενός «ντοκιμαντέρ τρόμου», του «Häxan» του δανού Benjamin Christensen (1922). Πρόκειται για μια ιδιόρρυθμη και βωβή ταινία που επιχειρεί να ερευνήσει τα άδυτα της μαγείας και του σατανισμού από τα χρόνια της αρχαίας Περσίας μέχρι τον τότε σύγχρονο κόσμο. Οι θεατές παρακολουθούν μια ατελείωτη παρέλαση δαιμόνων κάθε σχήματος και μεγέθους.

Ο Διάβολος με τη μορφή του Αντίχριστου είναι ακόμα ένα θέμα που απασχολεί διάφορα φιλμ, όπως επίσης και ο δαιμονισμός. Την γέννηση του Αντίχριστου πραγματεύεται ο Roman Polanski στο «Μωρό της Ρόζμαρι» (Rosemary’s baby, 1968, μεταφορά στη μεγάλη οθόνη του ομώνυμου μυθιστορήματος του Ira Levin, με τη Mia Farrow στο ρόλο της μητέρας), όπως επίσης και ο R. Donner στο «The Omen» (1976). Ο Roman Polanski θα επανέλθει στην θεματολογία του «Μωρού» με το μέτριο κατά γενική ομολογία φιλμ «Η ένατη πύλη» στην οποία ο Johnny Depp ανοίγει την ένατη πύλη του Άδη και ελευθερώνει τον Πρίγκιπα του Σκότους (η ταινία είναι βασισμένη στο bestseller El Club Dumas του Arturo Pérez). Με τον δαιμονισμό ασχολείται ο W. Friedkin το 1973 στον «Εξορκιστή» και βρίσκει τέτοια ανταπόκριση ώστε να γυριστούν μέχρι σήμερα τέσσερις συνέχειες. Πιο πρόσφατη περίπτωση είναι αυτή του Εξορκισμού της Έμιλι Ρόουζ. Το φιλμ εμπνέεται από την αληθινή ιστορία μιας κοπέλας, το σώμα της οποίας θα κυριευτεί από τον Lucifer.

Την ίδια στιγμή η ανθρώπινη φαντασία δημιουργεί νέους τρομακτικούς χαρακτήρες και νέους δαίμονες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, ο μασκοφόρος δολοφόνος Jason, από τη σειρά ταινιών με το γενικό τίτλο «Παρασκευή και 13» (Friday the 13th, 1980 - μέχρι σήμερα έχουν γυριστεί έντεκα συνέχειες!) και ο τερατώδης Freddy Krueger, της σειράς ταινιών με το γενικό τίτλο «Εφιάλτης στο δρόμο με τις Λεύκες», ο οποίος αποτελεί στην ουσία την προσωποποίηση των κακών ονείρων, του εφιάλτη (A nightmare on Elm street, 1984 - επτά συνέχειες μέχρι σήμερα ενώ τον κεντρικό χαρακτήρα ερμηνεύει μοναδικά ο Robert Englund). Ως προσωποποίηση του απόλυτου κακού παρουσιάζεται και ο Michael Myers στην ταινία «Halloween» (1978) του John Carpenter. O «γιατρός» της ταινίας Sam Loomis (τον ερμηνεύει με επιτυχία ο Donald Pleasence) θα τον χαρακτηρίσει ως το κακό στην πιο αγνή και τρομακτική μορφή του. Και μάλλον έχει δίκιο αφού, όσες φορές και αν τον σκοτώσουν, εκείνος επανέρχεται στη ζωή (επτά συνέχειες μέχρι σήμερα, απ’ τις οποίες ο Michael απουσιάζει μόνο απ’ το Halloween 3).

Επιπρόσθετα μπορούμε να σημειώσουμε την τάση του σινεμά του τρόμου και του φανταστικού να πραγματοποιεί ένα είδος κανιβαλισμού σε ιερές σκηνές του χριστιανισμού, όπως η σταύρωση και η γέννηση του Χριστού. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τη σκηνή του βανδαλισμού μιας εκκλησίας και της σταύρωσης του Pinhead (από τους πλέον τρομακτικούς χαρακτήρες, ένας διαφορετικός διάβολος, δημιούργημα της φαντασίας του συγγραφέα Clive Barker που πρωτοεμφανίζεται στην ιστορία του The Hellbound Heart) στο τρίτο φιλμ της σειράς ταινιών με το γενικό τίτλο «Hellraiser». Ο ίδιος χαρακτήρας στο τέταρτο φιλμ της σειράς «πεθαίνει» σαν άλλος εσταυρωμένος, καλωσορίζοντας τον εαυτό του στη λήθη, με τελευταία του λέξη στην ταινία το «Αμήν». Επιπλέον ο Pinhead με τις ατάκες του ειρωνεύεται το όποιο θρησκευτικό αίσθημα των ανθρώπων, έτσι τον ακούμε να λέει «νομίζεται ότι είμαι κάποιος που δίνει σημασία στο λόγο του θεού» ή απαντάει χλευαστικά σε ηρωίδα που επικαλείται το Χριστό αντικρίζοντας τον λέγοντας «όχι ακριβώς». Στο πέμπτο φιλμ της σειράς ταινιών Εφιάλτης στο δρόμο με τις λεύκες, ο Freddy Krueger επανέρχεται στη ζωή σαν άλλος Ιησούς Χριστός, ενώ στο φιλμ «Η προφητεία» οι άγγελοι είναι πνεύματα του κακού και καταστροφείς της ανθρωπότητας.

Βιβλιογραφία

John McCarty, The modern horror film, Citadel, 1990

Kim Newman, The BFI Companion to horror, Cassell end BFI, 1996

Alan Jones, The rough guide to horror movies, Rough Guides, 2005

Steven Jay Schneider, 1001 ταινίες που πρέπει να δείτε πριν πεθάνετε, εκδόσεις Κοχλίας 2006