Gothic Nightmares

Fuseli, Blake and the Romantic Imagination

15 February – 1 May 2006, Tate Britain, London.

Η έκθεση με τίτλο “Gothic Nightmares”, που πήρε μέρος φέτος στο μουσείο Tate στο Λονδίνο, έθεσε εξ αρχής στόχο της, την εξερεύνηση της έννοιας του Γοτθικού στην τέχνη, της γεύσης του αλλόκοτου, του υπερφυσικού και του φανταστικού. Η Γοτθική θεματολογία στην ζωγραφική βρέθηκε ασφαλώς στο επίκεντρο αυτής της έκθεσης. Όμως οι υπεύθυνοι, φρόντισαν να κάνουν την υπέρβαση, να ξεφύγουν από τα στεγανά του κατεστημένου, που ισχύει συνήθως σε εκθέσεις, και φρόντισαν να δουλέψουν και σε άλλα επίπεδα. Πώς το κατάφεραν αυτό; Πολύ απλά έκαναν τη σύνδεση με τις υπόλοιπες τέχνες και εξέτασαν το ζήτημα σε πολλά επίπεδα ταυτόχρονα.

Οι πίνακες και τα σχέδια που επιλλέχθηκαν, ανήκουν κυρίως στον Henry Fuseli, τον William Blake και τον James Gillray και αντανακλούν την γοτθική έκφραση των καλλιτεχνών στο χρονικό διάστημα ανάμεσα στα 1770 και 1830. Στόχος των εκθετών, να ανδείξουν την στενή σχέση ανάμεσα στην υψηλή και καλόγουστη τέχνη και στο ακραίο. Τί τοποθετούν κάτω από την ταμπέλα του Gothic; Ασφαλώς την τέχνη και την λογοτεχνία που αντλεί θέματα από τον Τρόμο και το Υπερφυσικό. Συχνά επίσης ασχολείται με μεσαιωνικά θέματα. Το θεωρούν ένα πολύπλοκο φαινόμενο που επαναφέρει στο προσκήνιο την Μεσαιωνική Λογοτεχνία και Αρχιτεκτονική, γεννά νέες φιλοσοφικές και αισθητικές ιδέες και επηρεάζει ποικίλες πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η οργάνωση της έκθεσης ήταν σε όλα τα επίπεδα άψογη. Όσο απολάμβανα και χαιρόμουν που είχα την τύχη να παραβρεθώ σε αυτήν, άλλο τόσο θλιβόμουν από την ελληνική νοοτροπία σε ότι αφορά τους περισσότερους εκθεσιακούς χώρους στη χώρα μας. Δεν θα πώ κάτι άλλο. Απλά...έτη φωτός μακριά. Γι’ αυτό, ας προσέξουμε τις λεπτομέρειες. Πρώτη έκπληξη. Οι εκθέτες αποφάσισαν να δημιουργήσουν 8 διαφορετικά δωμάτια, με αντίστοιχη κατηγοριοποίηση των έργων, τα οποία έστησαν επηρεασμένοι από το σκηνικό που υπάρχει στην ταινία “Suspiria” του Dario Argento (1977)! Τα δωμάτια περιλάμβαναν τα θέματα: Τους Εφιάλτες όπως αναπαρίστανται απ’ τον Fuseli και την τέχνη του Horror, την επίθεση στον καθωσπρεπισμό και τον πουριτανισμό μέσα από την δαιμονοποίση της τέχνης, τους Υπερ-Ήρωες, την σύνθεση του τρίπτυχου Μαγείας-Τρόμου-Ρομαντισμού, τις Μάγισσες και τις Τελετές, τα Ξωτικά και τις Μοιραίες Γυναίκες, την Αποκάλυψη και τα Οράματα και τέλος, τον Εφιάλτη όπως αντανακλάται μέσα από την μοντέρνα τέχνη. Όπως φαντάζεστε περιπλανηθήκαμε αρκετή ώρα στα δωμάτια! Υπήρχαν εξαίσια έργα, τα οποία μου αποκαλύπτονταν πολύ διαφορετικά, καθώς ήταν πολύ διαφορετικό να βλέπω πίνακες που με είχαν γοητεύσει στο παρελθόν, μέσα από τυπωμένες εκδόσεις, «ζωντανούς» μπροστά μου. Μάλιστα, ενώ ο Blake πίστευα πως θα μονοπωλούσε το ενδιαφέρον μου, καθώς μου αρέσει πάρα πολύ, τόσο σαν συγγραφέας, όσο και σαν ζωγράφος, τελικά διαψεύστηκα ευχάριστα και είδα πως υπήρχαν έργα καλλιτεχνών τουλάχιστον ισάξιών του. Ειδικά τα έργα του Fuseli ήταν καταπληκτικά!

Δεν μπορεί φυσικά να μην ξαφνιαστεί κανείς από την ποικιλία που παρουσίαζε το κοινό της έκθεσης, καθώς υπήρχαν από κριτικούς τέχνης, μέχρι μαυροντυμμένα gothic freaks. Όμως αυτό που χρήζει προσοχής ήταν πως κανείς δεν έδειχνε να ενοχλείται από την παρουσία του άλλου. Έλεγα πριν για σύνδεση με τις άλλες τέχνες, ενώ μέχρι στιγμής αναφέρομαι μόνο στη ζωγραφική. Η πρώτη έκπληξη ήρθε όταν μετά την αίθουσα 5, αριστερά μου, άκουγα μουσική από μια αίθουσα που φαινόταν σκοτεινή. Πλησιάσαμε και είδαμε πως υπήρχε μια ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα με σλάιτς, η οποία ονομαζόταν “Phantasmagoria” και πρόβαλε στους τοίχους διάφορες γοτθικές μορφές και εικόνες, με την συνοδεία κατάλληλης υποβλητικής μουσικής! Σκελετοί, αποτρόπαιες μορφές και ζώα, έπαιζαν στους τοίχους με τους ρυθμούς της μουσικής, προσφέροντας συγχρόνως και ενα ευχάριστο διάλειμμα στο κοινό, πριν επιστρέψει και πάλι στις αίθουσες με τους πίνακες. Στην τελευταία αίθουσα όμως μας περίμενε και η προβολή ενός ειδικού ντοκυμαντέρ που είχαν ετοιμάσει οι διοργανωτές ειδικά για την περίσταση. Το θέμα του ήταν να ρίξει φως στην επιρροή που άσκησε η τέχνη του Fuseli μετά τον θάνατό του το 1825 και κυρίως στην τέχνη του κινηματογράφου. Έτσι λοιπόν, το φιλμάκι περιείχε αποσπάσματα από πολλές ταινίες που διαθέτουν σκηνές εμφανώς επηρεασμένες από πίνακές του (όπως “Nosferatu”, “Frankenstein” και άλλες πιό σύγχρονες ταινίες τρόμου). Βγαίνοντας έξω από το τελευταίο δωμάτιο, υπήρχε ένα ειδικό παραβάν με γοτθικές μαριονέττες και άτομα που έπαιζαν μια μικρή παράσταση. Όμως οι εκπλήξεις των διοργανωτών δεν τελείωναν εδώ.

Υπήρχε ολόκληρος χώρος, ειδικά διαμορφωμένος, γεμάτος βιβλία, αφίσες, κάρτες και πάσης φύσεως μικροαντικείμενο με σημείο ανφοράς όλων (τί άλλο;) την γοτθική ταυτότητα. Ανάμεσα στα βιβλία, αξίζει ν’αναφέρω την ειδική πολυτελή έκδοση που επιμελήθηκαν με αφορμή την έκθεση και στην οποία περιλαμβάνονταν φωτογραφικό υλικό και αναλύσεις για όλα τα έργα και τους καλλιτέχνες που παρουσιάζονταν στο Gothic Nightmares. Όχι, όσο και αν με τραβούσε και μου φώναζε «αγόρασέ με!» δεν το άκουσα τελικά και κράτησα τις 30 λίρες που κόστιζε! Πήρα όμως την αφίσα της έκθεσης με το φοβερό πίνακα του Fuseli, για να θυμάμαι κάτι που ούτως ή άλλως δεν πρόκειται να ξεχάσω ποτέ.

Εκείνο όμως που πραγματικά με ενθουσίασε ήταν το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της παρουσίας της έκθεσης, έπαιρναν μέρος σε διάφορες ημερομηνίες, διαλέξεις, προβολές, συμπόσια, μαθήματα κ.ά. Δηλαδή, οι επισκέπτες μπορούσαν να δηλώσουν συμμετοχή και να πάρουν μέρος σε διαλέξεις από καθηγητές και καλλιτέχνες για την Γοτθική Θεματολογία σε όλες της τις εκφάνσεις, μπορούσαν να παρακολουθήσουν μαθήματα για να φτιάχνουν μόνοι τους μαριονέττες και να μάθουν να γράφουν νουβέλες και διηγήματα τρόμου. Οι ταινίες “Nosferatu”(1922) και “Frankenstein”(1931), προβάλλονταν δωρεάν, ενώ συγγραφείς τρόμου όπως ο Clive Bloom και ο Alan Moore (“Watchmen”, “V for Vendetta”) έδιναν συμβουλές για τους επίδοξους νέους συγγραφείς. Μάλιστα διοργανώνονταν και ξεναγήσεις σε γοτθικά μνημεία του Λονδίνου (όπως το Palace Westminister) με την συνοδεία ειδικών, οι οποίοι αναλάμβαναν να βάλουν το κοινό στην νοοτροπία του gothic κινήματος.

Μάλιστα διενεργήθηκε και ένας διαγωνισμός μέσω του site του Tate (www.tate.org.uk), που ονομαζόταν “Your Gothic Nightmare” και ζήταγε από τους φίλους που είχαν παρακολουθήσει την έκθεση, να διαλλέξουν ένα πίνακα και να φτιάξουν ενα σενάριο για gothic horror ταινία σε 350 περίπου λέξεις! Τα πιό πετυχημένα σενάρια μπορεί κανείς να τα διαβάσει και στο site. Οι νικητές κέρδιζαν το βιβλίο που σας ανέφερα πριν.