John Milton – Paradise Lost

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα…

Ο John Milton (1608-1674) γεννήθηκε στο Κέιμπριτζ από γονείς προτεστάντες. Η ευγενική σεμνότητα που τον χαρακτήριζε, σε συνδυασμό με την αναμφισβήτητα ωραία του εμφάνιση, του χάρισαν το παρατσούκλι «η Κυρία» στους κύκλους της πόλης του. Η οικογένεια του τον θεωρούσε κατάλληλο για να γίνει κληρικός, μα ο ίδιος φαίνεται, είχε διαφορετικά σχέδια, Κατά την διάρκεια της φοίτησης του στο Πανεπιστήμιο (εφτά χρόνια) έγραψε αρκετά ποιήματα (ανάμεσα στα οποία και τα “L’Allegro” και “II Penroso”) τα οποία του πρόσφεραν διπλό όφελος. Από την μία κέρδισε μια τοπική φήμη, και συγχρόνως την αυτοπεποίθηση που του χρειαζόταν στην αφετηρία της λογοτεχνικής του σταδιοδρομίας. Συνέχισε τις σπουδές του στην Ιταλία, και για είκοσι χρόνια έγραφε φυλλάδια υπέρ της ανεξιθρησκίας. Παντρεύτηκε τρεις φορές, απέκτησε τρεις κόρες, και έχασε σταδιακά το φως του. Το 1652 τυφλώθηκε εντελώς, πριν ακόμα αρχίσει να γράφει το Paradise Lost. Το μεγάλο έπος που πάντα ονειρευόταν να συνθέσει. Η τύφλωση του αυτή ήταν μάλλον και ο λόγος για τον οποίο γλίτωσε τον απαγχονισμό.

Βασικές ιδέες πίσω απ' τον Χαμένο Παράδεισο…

Με το Paradise Lost ο Milton διακηρύσσει την ελευθερία της βούλησης και την ανασκευή του ανθρώπινου προορισμού. Ο Σατανάς ευρισκόμενος στον Ουρανό, επιλέγει να εξεγερθεί και να στραφεί στην κακία. (Στο βιβλίο, μοιράζεται μαζί μας κάθε σκέψη του). Η Εύα βρίσκεται έξω απ'το παιχνίδι της επιλογής. Ο Αδάμ όμως επιλέγει συνειδητά και η αγάπη του για την Εύα, επισκιάζει την αγάπη του για το Θεό. Όλα δείχνουν ότι ο Milton όταν έγραφε (Ο Milton υπαγόρευε τις σκέψεις του καθώς ήταν τυφλός και ο ίδιος δεν μπορούσε να γράψει) το P.L. είχε διαμορφώσει αρκετά ελεύθερες θρησκευτικές απόψεις, ενώ οι πηγές για το υλικό του P.L. είναι αμέτρητες.

Η υπόθεση του Paradise Lost: Η πτώση.

Μετά από ένα φοβερό πόλεμο ανάμεσα στις Στρατιές του Ουρανού με αρχηγό τους τον αρχάγγελο Μιχαήλ (και την βοήθεια του Υιού του Θεού), και τους Επαναστάτες με αρχηγό τους τον Σατανά, οι Επαναστάτες "γκρεμίζονται με το κεφάλι, φλεγόμενοι απ΄τον Αιθέριο Ουρανό". "Για εννιά μέρες έπεφταν μέσα στο Χάος" ώσπου "Τελικά η Κόλαση ορθάνοιχτη τους άρπαξε όλους και τους έκλεισε μετά". Πέφτουν με ορμή σε μια φλεγόμενη λίμνη. Η αγγελική μορφή τους έχει αλλάξει, ενώ το περιβάλλον τους είναι “Ένα φρικτό μπουντρούμι, σαν αναμμένος φούρνος, χωρίς κανένα φως. Τόπος θλίψης, με πένθιμες σκιές, όπου η γαλήνη και η ηρεμία δεν κατοικούν. Ατελείωτο μαρτύριο, τέλειο σκοτάδι, μακριά από τον Θεό και την λάμψη του Ουρανού”. Ο Σατανάς όμως είναι αποφασισμένος να εκμεταλλευτεί όσο καλύτερα μπορεί την περίσταση και διακηρύσσει την περιφρόσηνή του.

"Χαίρε φρίκη, Χαίρε Υποχθόνιε κόσμε, και συ απόκρυφη Κόλαση υποδέξου το νέο σου κύριο… Επιτέλους εδώ θα'μαστε ελεύθεροι… Αξίζει να κυβερνάς ακόμα και μες στην Κόλαση: Καλύτερα βασιλιάς στην Κόλαση, παρά δούλος στον Ουρανό!"

Οι Δαίμονες αρχίζουν να χτίζουν ένα έξοχο παλάτι, με αρχιτέκτονα τον Malaber και χτίστη τον Μαμμωνά. Το αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό. Το Πανδαιμόνιο, είναι η μεγαλοπρεπέστερη κατασκευή στην ιστορία της κόλασης. Στην πολυτελή αίθουσα συνεδριάσεων, ο Σατανάς καλεί συμβούλιο. Οι δαίμονες συρρέουν στο συμβούλιο κατά χιλιάδες, και κάθε δαίμονας-αρχηγός βγάζει λόγο και προτείνει: Ο Μολώχ πόλεμο, ο Βελίαλ την οκνηρία, ο Μαμμωνάς την φιλαργυρία, ο Βεελζεβούλ το φθόνο. Ο φθόνος του οποίου έχει σκοπό να υπονομεύσει την φυλή που λέγονται άνθρωποι. Να τους διώξουν όπως διώχθηκαν και αυτοί ή να τους παρασύρουν. Και το σχέδιο αυτό ψηφίζεται. Ποιος όμως και πώς θα μπορέσει να αποδράσει απ΄την Άβυσσο και να φτάσει στον άνθρωπο; Ποιος άλλος παρά ο ίδιος ο Σατανάς σε όλη του την έπαρση.

Το συμβούλιο διαλύεται και οι δαίμονες περιεργάζονται το νέο τους περιβάλλον. Την Στυξ, τον Αχέροντα, τον Κώκυτο, τον πύρινο Φλεγέθοντα, την Λήθη, μα και τα πολλά παγωμένα και πύρινα βουνά, τις σπηλιές, τις λίμνες, τις σκιές θανάτου… "Ένα ολόκληρο κόσμο φθοράς, που ο Θεός με κατάρα έπλασε κακό, μόνο για τους κακούς καλό, όπου κάθε ζωντανό πεθαίνει, ζει ο θάνατος, και η φύση γεννοβολά διεστραμμένα τερατώδη εντελώς και παράδοξα πλάσματα…".

Την ίδια στιγμή ο Σατανάς πετάει και φτάνει τις "τριπλά τριπλές" πύλες της Κόλασης, που τις φυλάνε δύο τρομερές μορφές: ο Θάνατος και η Αμαρτία, που περιγράφονται, ο πρώτος ως την "στεφανωμένη άμορφη σκιά που κρατά ένα δόρυ" και η δεύτερη ως "φίδι αρματωμένο με μορφή ξανθής γυναίκας πάνω απ΄τη μέση, και απ΄τη κοιλιά της να ξεπηδούν Σκυλιά της Κόλασης που συνεχώς γαβγίζουν και ουρλιάζουν". Η Αμαρτία είναι η κόρη του Σατανά και ο Θάνατος είναι γιος του απ΄την αιμομιξία μαζί της.

Η Αμαρτία ανοίγει τις πύλες και για ένα λεπτό όλοι τους ατενίζουν το Χάος. Που όμως ακριβώς τοποθετείται η Κόλαση του Milton; Σίγουρα όχι στην γη καθώς όταν έπεσαν απ΄τον Ουρανό οι εξεγερμένοι άγγελοι, δεν είχε καν δημιουργηθεί. Πρόκειται για ένα απέραντο κόσμο, που κατοικείται μόνο απ΄τους εξεγερμένους, την Αμαρτία, τον Θάνατο και φρικτά τέρατα. Φαίνεται πως βρίσκεται μέσα σ'έναν άλλο πλανήτη. Με την έξοδό του απ'τη Κόλαση, ο Σατανάς ξεχύνεται μέσα στο Χάος, και ανάμεσα σε μία συνεχή και θορυβώδη σύγκρουση των στοιχείων, καταφέρνει τελικά να φτάσει στην πρώτη του στάση, στο υπόγειο του Χάους και της γυναίκας του της Νύχτας. Εδώ πληροφορούμαστε ότι η Κόλαση είναι κάτω απ΄αυτό το σημείο, και ο κόσμος (που κατοικούν πλέον οι άνθρωποι) κρέμεται πάνω απ΄το Χάος "από μια χρυσή αλυσίδα, σε εκείνη τη πλευρά του Ουρανού, απ'όπου οι στρατιές σου πέσαν". Αυτά είναι περιληπτικά τα γεωγραφικά στοιχεία που μας παρέχει ο Σατανάς καθώς ταξιδεύει.

Έπειτα τυχαία φτάνει στην πιο εξωτερική απ΄τις σφαίρες αυτού του κόσμου και συναντά μια σκάλα που οδηγεί στον Ουρανό. Αλλά απομακρύνεται από εκεί, και πηγαίνει στη σφαίρα του Ήλιου, όπου συναντά τον κυβερνήτη, αρχάγγελο Ούριελ. Μεταμφιέζεται σε χαριτωμένο χερουβίμ και του ζητά πληροφορίες για την πορεία του και ο Ούριελ του δείχνει προς τα πού βρίσκεται ο Παράδεισος, η κατοικία του Αδάμ. Προς τα εκεί λοιπόν ξεχύνεται ο Σατανάς εκφωνώντας τον μεγαλειώδη μονόλογο του.

“…Δύσμοιρος εγώ! Προς τα πού να ξεφύγω απ’ το απέραντο μίσος και την απόλυτη απόγνωση. Όπου και να πετάξω η Κόλαση. Ο ίδιος είμαι η Κόλαση…”

Στον μονόλογό του αυτό, υπογραμμίζεται η ελευθερία της βούλησης και η θεωρία περί καθολικής σωτηρίας, κατά την οποία ακόμα και ο Σατανάς θα μπορούσε να μετανοήσει, αλλά αυτό θα σήμαινε προδοσία τόσο των δαιμονικών του δυνάμεων όσο και της περηφάνιας του. Ο Σατανάς φτάνει στον Παράδεισο, και ακολουθούν τα γνωστά γεγονότα με το φίδι, το μήλο, τον Αδάμ και την Εύα. Το έργο του συνεχίζεται με τον Ανακτηθέντα Παράδεισο όπου ο Milton έφτασε μέχρι τον Πειρασμό του Χριστού απ’ τον Σατανά, όχι όμως και μέχρι την κατάλυση της Κόλασης.

Η περιγραφή που κάνει ο Σατανάς για τον κόσμο αυτό του Milton είναι αρκετά μπερδεμένη σε γενικές γραμμές. Ωστόσο ενέπνευσε πολλούς ζωγράφους και άλλους ανθρώπους της τέχνης να τον αναπαραστήσουν. Και κυρίως τι άλλο, την Κόλαση και το Πανδαιμόνιο. Χαρακτηριστικοί είναι οι πίνακες του Τζών Μάρτιν (1789–1834), του Blake, του Χόγκαρθ, οι διαφάνειες του Phillippe Jacques de Louthenbourg (με την ονομασία “Ειδοφυσικόν”. Οι διαφάνειες αυτές υπήρξαν προάγγελοι του κινηματογράφου, και δυστυχώς το “Ειδοφυσικόν” καταστράφηκε από φωτιά στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα), και το γλυπτό του Ροντέν.

Οι πληροφορίες για την συγγραφή αυτού του αφιερώματος προέρχονται απ’ το ίδιο το Paradise Lost, και από τις παρατηρήσεις της Άλις Τέρνερ «Ιστορία της Κόλασης».