The Legend of Cain (Part I)

“Cain: Oh father, my great father why hast thou cursed me so?

Have I not done what thou asked for?

To the shadowed woods I cannot go.”

ANCIENT

Θυμάμαι μια φράση του Βικτωριανού Matthew Arnold, ο οποίος έλεγε πως η θρησκεία θα μπορούσε ν’ αντικατασταθεί από τη λογοτεχνία ως πηγή έμπνευσης και πνευματικής αναζωογόνησης. Άλλωστε, λογοτεχνία και θεολογία έχουν κοινούς τόπους, τα γραπτά των εκάστοτε θρησκειών, στα οποία γίνεται κριτική για τη λογοτεχνική τους αξία. Έτσι, λοιπόν, δεν είναι λίγοι εκείνοι από τους ανθρώπους των γραμμάτων, οι οποίοι εκστασιάζονται αντικρίζοντας τη Βίβλο «ως η λογοτ εχνία» ή τη Βίβλο «ως το ευγενέστερο μνημείο της αγγλικής πρόζας», όπως αναφέρει και ο T.S. Eliot, ο οποίος πιστεύει πως όλοι αυτοί θαυμάζουν τη Βίβλο απλώς και μόνο ως ένα μνημείο πάνω στον τάφο του Χριστιανισμού. Στόχος μου, όμως, σ’ αυτό το άρθρο, δεν είναι να κάνω κριτική στη Βίβλο, ούτε διάκριση ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα. Άσχετα με τα προσωπικά «πιστεύω» των ανθρώπων, η ιστορία του Κάιν παραμένει μέσα στους αιώνες εξίσου γοητευτική, γεμάτη μυστήριο και τραγικότητα, ενώ και οι ερμηνείες που επιδέχεται είναι ποικίλες. Η ιστορία αυτή, γνωστή λίγο πολύ σε όλους, θα την δούμε εδώ, μέσα από το πρίσμα κάποιων καλλιτεχνών, οι οποίοι χρησιμοποίησαν το βασικό μύθο του Κάιν και του Άβελ.

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Ο Κάιν και ο Άβελ είναι τα παιδιά που γέννησε η δεύτερη γυναίκα του Αδάμ, η Εύα. Η πρώτη γυναίκα του Αδάμ ήταν η Λίλιθ, η οποία υπό την εωσφορική, δαιμονική επίδραση του Σατανά, μετά την ένωση της με τον Αδάμ, γεννούσε διαβολικά και τερατόμορφα πλάσματα. Στη συνέχεια, κάποια στιγμή η Λίλιθ εγκατέλειψε τον Αδάμ και κατέφυγε στις ερημιές της Ερυθράς Θάλασσας και εκεί παντρεύτηκε με τον Διάβολο.

Τότε, ο Θεός δημιούργησε απ’ την πλευρά του Αδάμ τη δεύτερη σύζυγο του, την υποτακτική Εύα. «Η Λίλιθ για να εκδικηθεί την ανθρώπινη σύζυγο του Αδάμ, παρότρυνε την Εύα να δοκιμάσει τον απαγορευμένο καρπό και να ¨συλλάβει¨ τον Κάιν, αδελφό του Άβελ», σημειώνει ο Μπόρχες. Δηλαδή πιστεύεται πως η Λίλιθ σχετίζεται με τη γέννηση του αδελφοκτόνου Κάιν, ενώ κάποιες παραλλαγές της ιστορίας, θέλουν τη Λίλιθ και τον Κάιν να ζουν μαζί μετά το φόνο. Ας δούμε, λοιπόν, σύντομα, το πορτραίτο της Λίλιθ.

Σύμφωνα με το αρχέγονο μυθολογικό της σχήμα ήταν χωρίς χέρια και πόδια, καθώς της τα έκοψε ο Θεός, ως τιμωρία για την εξαπάτηση της Εύας. Άλλη εκδοχή, την παρουσιάζει με σώμα ερεθιστικά όμορφης γυναίκας ως τη μέση, ενώ από εκεί και κάτω να μοιάζει με πύρινη φλόγα ή σύμφωνα με άλλους από τη μέση και κάτω είναι ερπετό. Όπως και να’ χει πάντως, όλες οι περιγραφές μιλούν για την υπνωτιστική της ομορφιά και την προκλητικότητα της σαγηνευτικής και ακαταμάχητης γυναίκας. Όπως διαφαίνεται, ουσιαστικά η Λίλιθ είναι το πρωταρχικό, αρχέγονο πρότυπο του μετέπειτα βρικόλακα. Εκτός από την επιθυμία του αίματος, η Λίλιθ έχει ακόμα την αρρωστημένη συνήθεια να παρακολουθεί αόρατη ζευγάρια που συνευρίσκονται κατά τη διάρκεια της νύχτας, με πρόθεση να κλέψει σπέρμα, προκειμένου να δημιουργήσει νέους δαίμονες.

Επειδή τα δικά της παιδιά είναι αποκρουστικά και τερατόμορφα, μισεί βαθύτατα τα παιδιά των ανθρώπων και τις μητέρες τους, γι’ αυτό και προσπαθεί να επέμβει στο μέλλον τους, όπως στην περίπτωση του Κάιν και της μητέρας του, της Εύας. Τη Λίλιθ, ως τον πρώτο βρικόλακα, παρουσιάζει και ο Τζ. Μακντόναλντ, στο μυθιστόρημα του ¨Λίλιθ¨. Στη εισαγωγή του, αναφέρεται πως η Λίλιθ είναι υποχρεωμένη να αντλεί ζωή απ’ τη ζωή, δηλαδή να τραφεί με το κύριο συστατικό της, δηλαδή το αίμα. Έτσι, η Λίλιθ είναι ο πρώτος βρικόλακας σύμφωνα με αυτήν την θεωρία.

"Lilith", G. McDonald

«…μια μισοσκότεινη διάφανη μεμβράνη κάλυψε την χλωμή ομορφιά του φεγγαριού, κάνοντας το να φαίνεται ταραγμένο. Η μεμβράνη παραμερίστηκε για λίγο και είδα την άκρη της να διαγράφεται αντίκρυ στη φωτεινότητα του – το οδοντωτό περίγραμμα μιας φτερούγας που έμοιαζε με αυτήν μιας νυχτερίδας. Ήρθε τότε ένας παγερός άνεμος μ’ ένα καυτό κεντρί… κι η Λίλιθ βρέθηκε από πάνω μου. Τα χέρια της ήταν πάντα δεμένα, αλλά με τα δόντια της τράβηξε απ’ τον ώμο μου το ρούχο που μου είχε φτιάξει η Λόνα και τα έμπηξε στη σάρκα μου. Παράλυσα ολόκληρος. Ένοιωθα κιόλας τη ζωή να φεύγει από μένα και χύνεται μέσα σ’ εκείνη…»

¨Κάιν¨, Lord Byron, Ραβέννα, 1821 (Δράμα)

Με κύρια πηγή του τη Βίβλο, ο Byron έγραψε τον «Κάιν», ένα έργο που υπογραμμίζει, τονίζει και αναλύει τα βασικά προβλήματα της βιβλικής θεολογίας, που παραμένουν «μυστήρια» για όσους δεν ικανοποιούνται από τις παραδοσιακές εξηγήσεις ή δικαιολογίες της θεολογικής ορθοδοξίας. Εδώ ο βαθύς φιλοσοφικός στοχασμός του Byron εκφράζεται με τη μορφή του επαναστατικού ρομαντισμού.

Αν και δεν ήταν άθεος, η λογική του δεν δεχόταν την εσκεμμένη από τον παντοδύναμο Θεό δημιουργία «κακών» και «πειρασμών» στους οποίους η ανθρώπινη φύση δεν ήταν εκ γενετής σε θέση να προβάλει επιτυχή αντίσταση. Ας δούμε, λοιπόν, το πορτραίτο των κυρίων προσώπων του δράματος.

Ο Κάιν είναι μια μεγαλοπρεπή, ηρωική μορφή, ο πρώτος αμαρτωλός που τιμώρησε ο Θεός (σύμφωνα με τη Βίβλο), ορθώνεται μπροστά στον ποιητή σαν ο πρώτος επαναστάτης πάνω στη γη. Δεν έχει συγχωρέσει τον Θεό για την εκδίωξη των γονιών του και δεν καταλαβαίνει για ποιο λόγο να πληρώνει για κάτι που δεν έκανε ο ίδιος. Τα επιχειρήματα που παρουσιάζει ο θαρραλέος Κάιν εκφράζουν το σκεπτικισμό του Byron και είναι δύσκολο, αν όχι ακατόρθωτο, να αντικρουστούν. Με την ίδια λογική, είναι πλασμένος και ο Εωσφόρος από τον Byron, ο οποίος παρουσιάζεται λογικός, ευγενικός και υπέρμαχος της αλήθειας και της γνώσης,

Αντίθετα, ο Θεός μένει αόρατος, δεν ακούγεται μέσα στη νύχτα του σύμπαντος και μπορεί να εκληφθεί ως αρχή των συμφορών για τον άνθρωπο, καθώς ως παντογνώστης, υποτίθεται ότι πρέπει να γνώριζε εκ των προτέρων τι θα συμβεί αν τοποθετήσει δίπλα στους πρωτόπλαστους το απαγορευμένο δέντρο. Με το ίδιο σκεπτικό κλονίζεται και η παντοδυναμία του, καθώς εάν ήταν παντοδύναμος, δεν θα άφηνε το Κακό να εισχωρήσει στον Παράδεισο… Φυσικά, η «θεολογία» του έργου θεωρήθηκε βλάσφημη και ο συγγραφέας του άθεος και άπιστος. Εναντίον του δράματος αυτού, τάχθηκαν οι κληρικοί όλων των θρησκευτικών ρευμάτων και αιρέσεων. Για τις αντιδράσεις αυτές, ο Byron έλεγε: «Μα είναι ανοησία, γιατί στο βάθος δεν υπάρχει σε ολόκληρο τον Κάιν τίποτα που να μην το διδάσκουν οι Άγγλοι Επίσκοποι».

Στην αρχή του δράματος, όλη η οικογένεια του Αδάμ απαγγέλει προσευχές και κάνει λατρευτικές θυσίες στον Θεό. Ο Κάιν δείχνει την αντίθεση του. Δεν θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο για ό, τι είχε συμβεί στην Εδέμ με το φίδι και τους γονείς του και θεωρεί άδικο τον Θεό που στερεί σε αθώους τον επίγειο παράδεισο.

Προσπαθεί να διαχωρίσει τη διαγωγή του από τη δουλική αποδοχή των άλλων και επαναλαμβάνει πως η βάση της ευσέβειας του Άβελ προς τον Θεό δεν είναι η αγάπη προς Εκείνον, αλλά η δειλία και ο φόβος.

Εμφανίστηκε τότε μπροστά του ένα επιβλητικό φτερωτό πλάσμα, που όμως διέφερε από τα Χερουβείμ του Θεού, ο Εωσφόρος. Σκοπός του είναι να πείσει τον Κάιν να ενωθεί με μαζί τους και να ζήσει όπως αυτοί. Του υπόσχεται, λοιπόν, γνώση, σοφία και απαντήσεις στα βασανιστικά ερωτήματα που τον κατατρέχουν. Έτσι, πετάνε μαζί προς την Άβυσσο του διαστήματος, όπου γίνεται μια φιλοσοφική προσέγγιση των ερωτημάτων. Επιστρέφοντας στη γη, δεν έχει πάρει όσες απαντήσεις περίμενε ο Κάιν. Εκεί ξανα-προσφέρουν οικογενειακώς θυσίες στον Θεό. Οι θυσίες, όμως, του Κάιν είναι αγροτικά προϊόντα σε αντίθεση με τον Άβελ που σφάζει δύο ζώα. Ο Θεός δεν δέχεται την θυσία του Κάιν και σκορπίζει στον αέρα τα δώρα του. Ο Κάιν οργίζεται και τσακώνεται με τον Άβελ, καθώς εκείνος επιμένει πως πρέπει να ξανακάνει θυσία ο Κάιν, με κάποιο ζώο. Η λογομαχία συνεχίζεται με χειρονομίες, συμπλοκή και τέλος έρχεται ο φόνος του Άβελ με ένα πυρακτωμένο ξύλο που άρπαξε ο Κάιν απ’ τον βωμό. Ακολουθεί η κατάρα που ρίχνει στον Κάιν η Εύα, η πρώτη στην ουσία μεγάλη ένοχη. Και η κατάρα είναι φοβερή: «Φίδια να ξεπηδούν στα βήματα του, στάχτη να γίνονται στο στόμα του οι καρποί της γης. Ο θάνατος να’ ναι γι’ αυτόν χειρότερος κι απ’ τον θάνατο. Ο ήλιος να του αρνηθεί το φως του και ο ουρανός τον Θεό!». Τέλος, ο Κάιν μαζί με τη γυναίκα και αδελφή του Άνταχ και του Ενώχ, τον γιο που απέκτησαν, δέχεται την πρόταση του Αγγέλου και φεύγει για να συνεχίσει τη ζωή του, περιπλανώμενος και καταδιωκόμενος. «Κάιν: Θα τραβήξουμε ανατολικά από την Εδέμ. Είναι ο πιο έρημος τόπος και ταιριάζει με τα βήματα μου.»

Όπως είδαμε, λοιπόν, εδώ ο Byron παρουσιάζει έναν Κάιν επαναστάτη, εραστή της γνώσης, γενναίο, που φτάνει όντως στον φόνο του αδελφού του και φεύγει ανατολικά της Εδέμ, ωστόσο μένει εκεί και δεν κάνει λόγο για βαμπιρικές προεκτάσεις της ιστορίας, αν και είναι γνωστό ότι ο Byron γοητευόταν από το ρομαντικό αρχέτυπο του βρικόλακα και έγραψε πολλές φορές ιστορίες με βρικόλακες.